SOFIA obserwuje Betelgezę
Lotnicze obserwatorium SOFIA wykonało obserwacje Betelgezy podczas niedawnego głębokiego spadku jasności. Wstępne wyniki tych obserwacji są dość zaskakujące.
Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) to samolot Boeing 747SP, zmodyfikowany w celu przenoszenia teleskopu o średnicy 100 cali (254cm). Jest to wspólny projekt NASA i Niemieckiego Centrum Przestrzeni Kosmicznej, DLR. Centrum Badań Ames należące do NASA prowadzi program SOFIA, działania naukowe i operacyjne związane z misją prowadzone są we współpracy z Stowarzyszeniem Uniwersyteckich Badań Kosmicznych z siedzibą w Columbia, Maryland i niemieckim Instytutem SOFIA (DSI) na Uniwersytecie w Stuttgarcie. Bazą samolotu jest lotnisko NASA (Centrum Badań Lotów im. Armstronga) w Palmdale w Kalifornii w Hangarze 703.
W grudniu 2019 roku Betelgeza straciła jasność z typowej +0,5 magnitudo do około +1,5 magnitudo. W styczniu i lutym spadek postępował, aż do wartości około +1,65 magnitudo. Od połowy lutego astronomowie (zarówno profesjonalni jak i amatorzy) raportowali, że jasność Betelgezy zaczęła rosnąć. Około 20 lutego jasność wzrosła do około +1,55 magnitudo. Jasność Betelgezy powróciła do typowej jasności pod koniec marca 2020.
Co było przyczyną tego głębokiego spadku jasności? Niektórzy astronomowie uważają, że za ten spadek jasności odpowiadają “czynniki zewnętrzne" w górnych warstwach atmosfery Betelgezy oraz dookoła niej - nie zaś zmiany wewnątrz tej gwiazdy. Na początku kwietnia pojawiły się wstępne wyniki obserwacji Betelgezy przez obserwatorium SOFIA. Te obserwacje sugerują nieco inną przyczynę spadku jasności Betelgezy.
Instrument Echelon Cross Echelle Spectrograph (EXES) zainstalowany na SOFIA wykonał w lutym 2020 obserwacje Betelgezy m.in. na pasmach emisyjnych zjonizowanego żelaza oraz neutralnej siarki (około 25 - 26 mikrometrów), w celu określenia interakcji tej gwiazdy z bezpośrednim otoczeniem. Te linie odpowiadają przestrzeni w odległości od 3 do 20 promieni gwiazdy. Obserwacje z lutego 2020 porównano z wcześniejszymi wynikami - z 2015 i 2017 roku. Co ciekawe, okazało się, że spektrum na wspomnianym zakresie nie różniło się zbytnio od tych wcześniejszych. Oznacza to, że gaz i pył dookoła Betelgezy nie był odpowiedzialny za ostatni spadek jasności.
Co mogło zatem spowodować ten spadek jasności? Obserwacje teleskopu SOFIA sugerują, że spadek jasności był efektem zmian w lub w pobliżu fotosfery Betelguzy. Jest możliwe, że zaobserwowany został większy, nieco chłodniejszy obszar tej gwiazdy, który chwilowo pojawił się po stronie widocznej z Ziemi.
SOFIA wykona kolejne obserwacje Betelguzy w tym roku. Jest możliwe, że wówczas wykryte zostaną zmiany w spektrum tej gwiazdy (w porównaniu z wcześniejszymi obserwacjami).
Pewnego dnia Betelgeza zakończy swoją ewolucję i stanie się supernową. Będzie to niesamowite widowisko na naszym niebie. W styczniu 2020 pojawiły się wyliczenia przedstawiające spodziewany zakres jasności supernowej Betelgezy.
(SOFIA, AJL)
