Blef pierwszego konsula

Od tego momentu Bonaparte podjął jednak misterną grę obliczoną na wyprowadzenie przyszłego przeciwnika w pole. Doskonale zdawał sobie sprawę, że organizacja armii zostanie dostrzeżona przez szpiegów, i świadomie skupiał ich uwagę na obozie w Dijon. Wkrótce znalazło się tam około 10 tysięcy wysłużonych żołnierzy - wielu inwalidów i garść rekrutów. Aby stworzyć pozory forsownego szkolenia, oddelegowano do Dijon kilkuset oficerów i zadbano o zapasy zaopatrzenia wojskowego.

Nieistniejąca armia przedstawiana była na karykaturach jako dziecko podające rękę inwalidzie z drewnianą nogą. I właśnie o to chodziło Napoleonowi - aby go wyśmiewano, wykpiwano i dostrzegano jedynie to, co on sam chciał pokazać. Na tym polegał jego podwójny w istocie blef. W tym samym bowiem czasie pierwszy konsul tworzył w błyskawicznym tempie prawdziwą armię rezerwową. Wraz z formującą się dywizją generała Jeana-Charlesa Monniera i gwardią konsularną liczyła ona 42 tysiące żołnierzy i miała do dyspozycji 42 armaty.

Armię tworzyły cztery związki organizacyjne, które w przyszłości miały przeistoczyć się w korpusy. Na ich czele stanęli generałowie Jean Lannes, Claude Victor-Perrin, Philippe Duchesne i Joachim Murat. Nominalnym dowódcą został Aleksander Berthier, bo faktycznym od samego początku był wszak pierwszy konsul. Podstawę operacyjną dla armii rezerwowej stanowić miała Genewa. W całkowitej tajemnicy zaczęto magazynować tam sprzęt i zaopatrzenie. Aby odwrócić uwagę wroga od Szwajcarii, transporty z zaopatrzeniem wysyłano również w rejon Tulonu. Każdy, kto je widział, miał myśleć, że chodzi o przygotowanie bazy dla armii broniącej południa Francji.

W pierwszej fazie bitwy Francuzi stanęli na krawędzi klęski. Austriacy wygrywali na całym froncie. Około godziny 15 wydawało się, że bój jest rozstrzygnięty i baron Melas opuścił pole walki, powierzając zadanie dokończenia dzieła swojemu szefowi sztabu generałowi Antoniemu Zachowi. Napoleon, który przez cały czas wierzył w odwrócenie losów boju, wysłał kilku gońców do generałów Louisa Desaixa i Jeana Lapoype'a z błagalną prośbą o powrót. Desaix przesłał wiadomość, że wraca pod Marengo. Jego żołnierze część drogi pokonali truchtem. W miejscowości San Giuliano Desaix pozostawił swoje oddziały w ukryciu, a sam udał się na spotkanie z pierwszym konsulem. Do rozmowy, w której uczestniczyło kilku innych oficerów, doszło w szczerym polu, pod nieprzyjacielskim ostrzałem. Uważa się, że to spotkanie przesądziło o dalszej, zdumiewającej karierze Napoleona.

Większość obecnych optowała za zarządzeniem odwrotu i ewentualnym rewanżem następnego dnia. Ich koncepcja była nie do przyjęcia dla Bonapartego, który dostrzegł szansę wznowienia bitwy i wygrania jej. Poparł go Desaix, wypowiadając jedno z tych zdań, które później chętnie cytuje się w książkach: "Tak, bitwa przegrana, ale pozostaje dość czasu, aby wygrać następną".

To, co się wydarzyło potem, na zawsze przeszło do historii wojen. W momencie, kiedy Austriacy osiągnęli linię pagórków stanowiących osłonę dla dywizji Desaixa, Francuzi rozpoczęli natarcie. Bateria Marmonta oddała w kierunku wroga morderczą salwę. Nie czekając, aż przeciwnik uporządkuje szyki, Desaix ruszył do ataku na czele 9 Pułku Lekkiej Piechoty. Jadąc konno, wyprostowany, okazał się łatwym celem dla nieprzyjacielskich strzelców. Trafiony kulą - według jednych przekazów w pierś, według innych w głowę - zginął na miejscu.

Panika ogarnęła całą cesarską armię. Rozgrzany walką Kellerman rozbił nieprzyjacielskich dragonów, którzy wpadli na własną piechotę i pomieszali jej szeregi. W tym momencie Napoleon wzmocnił atak, posyłając do boju o Castel-Ceriolo gwardię konsularną i dywizję Claude'a de Saint-Cyra. Austriacki front załamał się, a idący przebojem Francuzi napotykali coraz mniejszy opór. Część Austriaków rzuciła się ku mostowi na Bormidzie, gdzie powstał wkrótce nieopisany ścisk i zamęt. Wielu żołnierzy zostało stratowanych na śmierć.

Zawiodła natomiast austriacka jazda. Podejmowane przez nią próby szarż zostały błyskawicznie unicestwione. Koło mostu na Bormidzie i wzdłuż rzeki zgromadziły się tłumy uciekających w popłochu żołnierzy, wozy taboru, artyleria, co stanowiło doskonały cel dla francuskiej artylerii. I Marmont bezlitośnie wykorzystał tę sytuację. Ci z Austriaków, którym nie udało się sforsować bagnistej Bormidy, poddawali się setkami.

Ogromne ilości sprzętu wojennego dostały się w ręce triumfujących Francuzów. Około godziny 21 bitwa się skończyła. Armia Melasa przestała istnieć jako zorganizowana siła. Jej straty (zabici i ranni) wyniosły od sześciu do ośmiu tysięcy, drugie tyle żołnierzy dostało się do niewoli. Francuzi, choć utracili łącznie około siedmiu tysięcy ludzi, zachowali zdolność bojową.

Pokój podpisany 27 marca 1802 roku w Amiens pomiędzy Anglią oraz Francją, Hiszpanią i Republiką Batawską nie usunął jednak głównych powodów sporów pomiędzy walczącymi stronami i przyniósł jedynie przerwę w wojnie. Pierwszy konsul wykorzystał ją po mistrzowsku. Fala społecznego entuzjazmu, odpowiednio podsycanego i regulowanego przez oficjalną propagandę, utorowała mu drogę do władzy absolutnej. 2 grudnia 1804 roku na jego skroniach spoczęła cesarska korona.

Posłaniec miał też jednak przy sobie tajną przesyłkę przeznaczoną wyłącznie dla wąskiej grupki najbliższych przyjaciół Bonapartego. Giełda paryska na wieść o klęsce zareagowała nagłym i pokaźnym spadkiem wartości papierów wartościowych, które - co łatwo zgadnąć - wykupili później po atrakcyjnych cenach bliscy przyjaciele pierwszego konsula.

Kiedy bowiem nadeszła prawdziwa i jakże wspaniale brzmiąca wiadomość o triumfie nad Austriakami, sytuacja na giełdzie natychmiast powróciła do normy, ale wówczas duże pieniądze zdążyły już zmienić właściciela. W ciągu jednego dnia Napoleon dołożył do wojennej sławy pokaźny majątek. Przestał być jedynie zwycięskim wodzem. Stał się również bogatym człowiekiem.

Sławomir Leśniewski

Śródtytuły pochodzą od redakcji portalu INTERIA.PL.