Naukowcy odnaleźli "Tatooine". To historyczne odkrycie

Pamiętasz kultową scenę z Gwiezdnych Wojen, w której Luke stoi na Tatooine patrząc na zachód dwóch gwiazd? Międzynarodowy zespół naukowców ogłosił odkrycie multiplanetarnego układu dwóch gwiazd podwójnych.

Nowo odkryty system jest niezwykły. Planety krążą wokół dwóch gwiazd znajdujących się w centrum, zamiast jednej, jak w Układzie Słonecznym.

Planeta odkryta przez astronomów z University of Birmingham nosi nazwę BEBOP-1c, od nazwy projektu, który zebrał dane. BEBOP to skrót od Binaries Escorted By Orbiting Planets. System BEBOP-1 jest również znany jako TOI-1338.

Odkrycia metodą tranzytową dokonano wykorzystując kosmiczny teleskop TESS (Transiting Exoplanet Survey Satllite został zaprojektowany w celu wyszukiwania egzoplanet metodą tranzytu). Planeta została zauważona, gdy kilkakrotnie przechodziła przed jaśniejszą z gwiazd.

Sam układ gwiazd znany był astronomom już wcześniej. W 2020 roku odkryto planetę  BEBOP-1b (TOI-1338b). ― Metoda tranzytów pozwoliła nam zmierzyć rozmiar TOI-1338b, ale nie jej masę, która jest najbardziej fundamentalnym parametrem planety ― powiedział główny autor dr Matthew Standing,

Zespół monitorował także ten system za pomocy metody Dopplera, która pozwala na dokładny pomiar prędkości gwiazd. Warto zaznaczyć, że tę metodę wykorzystano do odkrycia egzoplanety, za którą otrzymano Nagrodę Nobla w 2019 (pominę już niesprawiedliwe potraktowanie polskich badań, ponieważ to polski astronom Aleksander Wolszczan odkrył pierwszą egzoplanetę, a Nobla nie dostał).

Udało się wówczas zmierzyć jej rozmiar, ale nie masę. Zamiast tego dokonano odkrycia kolejnej planety. To sprawia, że ten system jest taki niezwykły, znamy już 12 układów podwójnych, ale tej jest dopiero drugim z więcej niż jedną planetą. Odkrycie zostało opisane na łamach czasopisma Nature Astronomy 12 czerwca b.r.

Do kolejnych badań wykorzystano teleskopy naziemne zlokalizowane na pustyni Atacama w Chile. Wykorzystując zaawansowane instrumenty zamontowane na dwóch z nich, zespół podjął próbę pomiaru masy planety.

BEBOP-1c ma okres orbitalny 215 dni i masę 65 razy większą niż Ziemia, około pięć razy mniejszą niż masa Jowisza. To był trudny system do potwierdzenia, a nasze obserwacje zostały przerwane przez pandemię COVID, kiedy teleskopy w Chile zostały zamknięte na sześć miesięcy w krytycznym dla badań położeniu planety na orbicie. Ta część orbity stała się ponownie możliwa do zaobserwowania dopiero w zeszłym roku, kiedy sfinalizowaliśmy obserwacje.

---

Układy podwójne są rzadko obserwowane, ale mogą pomóc nam zrozumieć, co dzieje się, gdy powstaje planeta.

― Planety rodzą się w dysku materii otaczającym młodą gwiazdę, gdzie masa stopniowo gromadzi się w planety. W przypadku geometrii układu podwójnego dysk otacza obie gwiazdy. Gdy obie gwiazdy krążą wokół siebie, zachowują się jak gigantyczne wiosło, które zakłóca dysk blisko nich i zapobiega formowaniu się planet, z wyjątkiem obszarów cichych, daleko od gwiazd. ― wyjaśnia dr Lalitha Sairam, naukowiec z University of Birmingham, współautorka badania.

Nie udało się jeszcze poznać rozmiaru BEBOP-1c, podjęta zostanie próba z wykorzystaniem metody tranzytowej. Niewykluczone, że do dalszych badań zostanie wykorzystany również teleskop Webba.

Źródło: Standing, M.R., Sairam, L., Martin, D.V. et al. Radial-velocity discovery of a second planet in the TOI-1338/BEBOP-1 circumbinary system. Nat Astron (2023). doi.org/10.1038/s41550-023-01948-4