Chanuka to ważne i radosne Święto Świateł. Żydzi obchodzą je w grudniu
Grudzień to tradycyjne przygotowania i obchody świąt Bożego Narodzenia. Ale to również czas, gdy Żydzi obchodzą swoje radosne święto - Chanukę. Jej symbolem jest dziewięcioramienny świecznik.
Obecnie Polska jest dość jednorodnym narodowościowo i kulturowo krajem. Ale nie zawsze tak było, jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym Polska była krajem wielokulturowym. Jak wynikało ze spisu powszechnego z 1921 roku, II RP liczyła 27 milionów obywateli, z czego Polacy stanowili 69 proc. społeczeństwa. Pozostałą grupę stanowili Żydzi, Ukraińcy, Białorusini i Niemcy. Ale trzeba przy tym wspomnieć, że badanie nie objęło m.in. części Górnego Śląska i Litwy Środkowej. Spis był także zbojkotowany przez znaczną część Ukraińców. Mówiąc o religiach, należałoby także wspomnieć o obecności wyznawców islamu w naszym kraju.
Myśląc o muzułmanach, prawdopodobnie przychodzi nam do głowy Bliski Wschód. Tymczasem wschodnie rejony kraju zamieszkują potomkowie Tatarów, którzy mają swoje skromne drewniane meczety w Bohonikach i Kruszynianach.
Wielonarodowy skład państw we wschodniej i południowo-wschodniej Europie był zjawiskiem w zasadzie normalnym, aczkolwiek Polska zajmowała pod tym względem jedno z pierwszych miejsc.
Z narodowościami na terenie ówczesnej Rzeczpospolitej wiązały się także wyznawane religie. Dominowały wyznania chrześcijańskie, ale ze względu na duże przedstawicielstwo Żydów (o. 8 proc.) istotne w kulturze były także symbole wyznania mojżeszowego. W wyniku II wojny światowej Polska straciła tę wielokulturowość, a okres PRL, w tym izolacja kraju, tylko ten stan pogłębił. Polska stała się jednym z najbardziej monokulturowych państw Europy.
Powoli się to zmienia, czego świadectwem jest m.in. obchodzenie żydowskich świąt w przestrzeni publicznej. Jednym z nich jest Chanuka, zwana także Świętem Świateł.
Co to jest Chanuka?
Chanuka jest dorocznym świętem obchodzonym przez 8 dni na pamiątkę zwycięstwa żydowskiego rodu Machabeuszy nad Grekami w II w. p.n.e. oraz ponownego poświęcenia Świątyni Jerozolimskiej w 165 r. p.n.e. - historii opisanej w Księgach Machabejskich.
Nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa "chanach", co znaczy poświęcać, inaugurować. Przez osiem kolejnych dni każdego wieczoru Żydzi zapalają jedną świecę na dziewięcioramiennym świeczniku zwanym chanukiją. Dziewiąte ramie jest pomocnicze, umieszcza się tam szames, czyli świeczkę, od której płomienia zapala się kolejne.
Tradycyjnie, według Talmudu, świecznik umieszcza się na zewnątrz domu, ewentualnie w pobliżu okien lub drzwi tak, aby (jak zalecał Szlomo ben Iccha, czołowy autorytet wśród komentatorów Biblii i Talmudu) "upublicznić cud". Płomień powinien palić się nie krócej niż pół godziny dziennie. Co ciekawe są dwie szkoły - według jednej powinno zapalać się od prawej strony do lewej, co miało pomóc w lepszym uhonorowaniu każdego dnia święta. Druga szkoła mówi o zapalaniu od lewej do prawej, co symbolizować ma "wzrost duchowego przeżywania cudu Chanuki".
Chanukowe zwyczaje
Choć w Izraelu nie ma zwyczaju obdarowywania się podarunkami z okazji Chanuki, to w krajach Zachodu czasem pojawiają się prezenty lub "chanukowe pieniądze" - drobne monety, które symbolizują także pilne studiowanie Tory. Nie ma wówczas nakazu co do spożywania konkretnych pokarmów (jak np. postne podczas Wigilii w tradycji Kościoła rzymskokatolickiego), to na stołach pojawiają się naleśniki, pączki, placki ziemniaczane czy racuchy.
Często pojawiają się potrawy zawierające ser, co ma związek z legendą, według której Judyta poczęstowała serem dowódcę armii asyryjskiej Holofernesa. Spożyty ser miał spowodować silne pragnienie, a Holofernes gasił je, pijąc wino w takiej ilości, że upił się i zapadł w mocny sen. Judyta zabiła uśpionego wodza, co przyczyniło się do klęski Asyryjczyków.
Chanuka jest ruchomym świętem w kalendarzu gregoriańskim. Rozpoczyna się 25 dnia miesiąca kislew według kalendarza żydowskiego. Zazwyczaj przypada na grudzień, ale co kilka lat wypada pod koniec listopada.
Święta w przestrzeni publicznej
Na stałe w przestrzeni publicznej zagościła choinka i symbole związane z obchodem świąt Bożego Narodzenia. W 2006 roku ówczesny prezydent Lech Kaczyński zainicjował obchody Chanuki w Pałacu Prezydenckim. Pierwsza ceremonia odbyła się 18 grudnia. Tradycja zagościła również w polskim Sejmie.
Publicznie świętuje się ją także w innych krajach, np. w Niemczech, czy Belgii. Tam na ulicach stawiane są duże świeczniki, na których codziennie symbolicznie zapalane jest kolejne światło (najczęściej żarówka).
Wydaje się więc, że tradycje innych kultur powoli przebijają się w monokulturowym społeczeństwie Polski. Być może w przyszłości pojawi się również przestrzeń dla polskich muzułmanów ze wschodu.
