Dlaczego na Kamczatce doszło do tak silnego trzęsienia ziemi? Wyjaśniamy prostym językiem

29 lipca 2025 roku wstrząs o magnitudzie 8,8 nawiedził obszar na wschód od Pietropawłowska Kamczackiego. To był największy taki wstrząs na świecie od czasu słynnego trzęsienia w Japonii w 2011 roku i jedno z dziesięciu najsilniejszych od początku XX wieku. Wydarzenie to ponownie przypomniało nam o jednym z najbardziej niebezpiecznych geologicznie miejsc na Ziemi - Pacyficznym Pierścieniu Ognia. Ale tym razem nie będzie on głównym bohaterem, a jedynie tłem. Chcę wyjaśnić wam prostym językiem skomplikowaną geologię tego obszaru, poza standardowym "bo jest na Pacyficznym Pierścieniu Ognia".

Pacyficzny Pierścień Ognia to pas aktywnych wulkanów i stref sejsmicznych otaczający Ocean Spokojny. Kamczatka znajduje się w jego północno-zachodniej części, na styku płyty pacyficznej i mikropłyty Ochockiej, będącej częścią większej płyty północnoamerykańskiej. Płyta pacyficzna przesuwa się tu na północny zachód z prędkością około 80 milimetrów rocznie i wsuwa się pod płytę Ochocką w procesie subdukcji.

Nachodzenie płyt odbywa się tu pod kątem, co prowadzi zarówno do wstrząsów typu megathrust (trzęsień ziemi o dużym natężeniu), jak i bocznych uskoków. To właśnie takie procesy stoją za powstawaniem pasm górskich, jak Hidaka w północnej Japonii. Dalej na północ subdukcja staje się bardziej prostopadła, a granica płyt sięga na głębokość nawet 650 km, co dowodzi, że płyta pacyficzna w tym miejscu jest bardzo stara i zanurza się w głąb Ziemi od 100 milionów lat. W okolicach Kamczatki kąt nachylenia strefy subdukcji maleje, a linia wulkanów skręca na północny zachód.

Ten geologiczny "taniec" skutkuje powstawaniem zarówno imponujących łańcuchów wulkanicznych, jak i katastrofalnych trzęsień ziemi.

W rejonie łuku Kurylsko-Kamczackiego ruch płyt generuje nie tylko wstrząsy megatrzęsień, ale też zjawiska wtórne, takie jak tsunami. Historia regionu pełna jest przykładów. W 1952 roku trzęsienie o magnitudzie 9,0 wywołało fale sięgające 12 metrów wysokości i zniszczyło znaczną część Siewiero-Kurilska. W 1923 i 1963 roku także dochodziło do wstrząsów powyżej M8, które powodowały poważne szkody w Rosji i Japonii.

Łuk Kurylsko-Kamczacki rozciąga się na długości około 2100 kilometrów od Hokkaido w Japonii po Aleuty na północy. To jeden z najbardziej sejsmicznie aktywnych fragmentów Pacyficznego Pierścienia Ognia. W ciągu ostatnich 114 lat odnotowano tu ponad 130 trzęsień o magnitudzie powyżej 7, w tym 12 wielkich (M≥8). Obok płytkich wstrząsów w strefie kontaktu płyt zdarzają się tu także głębokie trzęsienia, nawet na 600 km pod powierzchnią, jak rekordowe M8,3 w Morzu Ochockim w 2013 roku, które było odczuwalne w... Moskwie.

Nie każde miejsce w tym łuku trzęsie się z taką samą częstotliwością. Geolodzy wyróżniają tzw. luki sejsmiczne, czyli odcinki strefy subdukcji, gdzie od dawna nie było dużego wstrząsu. W listopadzie 2006 roku doszło do trzęsienia M8,3 w rejonie takiej luki między wyspami Simuszir i Onekotan, a zaledwie dwa miesiące później do kolejnego silnego wstrząsu M8,1, co razem utworzyło rzadko spotykany "dublet" trzęsień.

Trzęsienie z 29 lipca 2025 roku miało charakter tzw. uskoku odwrotnego, typowego dla stref subdukcji. Pęknięcie obejmowało obszar o długości ok. 390 km i szerokości 140 km. Było ono kulminacją serii wstrząsów, które zaczęły się dziesięć dni wcześniej. W tym czasie region odnotował 50 trzęsień o magnitudzie powyżej 5, w tym jedno M7,4. Po głównym wstrząsie wystąpiły kolejne, a największe miały magnitudy 6,9 i 6,3.

Co ciekawe, analizy sejsmologów wskazują, że lipcowe trzęsienie wypełniło "lukę" pomiędzy obszarami pęknięć z lat 1923 i 1952. Od czasu tamtego historycznego wstrząsu płyty przesunęły się tu o około sześć metrów i właśnie to naprężenie zostało teraz uwolnione.