Grozi nam Planeta Małp

Czterdzieści lat temu Pierre Boulle opublikował powieść "Planeta Małp", na której kanwie powstało wiele filmów. To historia o upadku ludzkości i zajęciu jej miejsca przez małpy człekokształtne. Czy ta fikcja może stać się faktem? Nad naszym gatunkiem zawisło dziś wiele zagrożeń, także z naszej własnej winy. Z kolei małpy człekokształtne, szczególnie szympansy, coraz bardziej przypominają człowieka u jego zarania.

Nauka mówi, że praczłowiek szukał schronienia w jaskini, naturalnej osłonie przed złymi warunkami atmosferycznymi. Wymyślił też narzędzia, aby skuteczniej zdobywać i przetwarzać żywność oraz broń, aby polować i stawiać czoła drapieżnikom. Okazuje się, że na tę drogę wkroczyły też szympansy. Człekokształtne

małpy mają na koncie wynalazki,

do których dotąd tylko ludzkość rościła sobie prawo.

Wiodąca hipoteza na temat początków naszego gatunku mówi, że przełom w rozwoju nastąpił, gdy praludzie przenieśli się - z nieznanych jeszcze powodów - z dżungli na sawanny. Wtedy to, w nowym środowisku, nasi najdawniejsi przodkowie zaczęli poruszać się w postawie wyprostowanej, potem wynaleźli narzędzia i broń.

Teorię tę mogą potwierdzać najnowsze odkrycia zespołu badawczego pod kierownictwem dr Jill Pruetz, prymatologa ze stanowego uniwersytetu Iowa. Eksperci dr Pruetz analizowali zachowania stada szympansów żyjącego na sawannie rejonu Fongoli w południowo-wschodnim Senegalu, a opis tych prac opublikowano pod koniec kwietnia 2007 roku.

Obserwowana szympansia wspólnota, licząca 35 małp, prowadzi koczowniczy tryb życia, wędrując po terenie o powierzchni 7 tys. 400 akrów. W tamtejszym bardzo suchym środowisku trudno znaleźć miejsca zacienione, jednak małpy rozwiązały ten problem. Uczeni odkryli, że stado w trakcie swych wędrówek przez sawannę urządza sobie postoje

w jaskini Sakoto, w rejonie Mboule Camara.

- Warunki podczas pory suchej są w tym rejonie trudne, jest bardzo gorąco, ale szympansy znalazły z tej sytuacji takie samo wyjście, jakie kiedyś było osiągnięciem praczłowieka - stwierdziła dr Pruetz w wypowiedzi dla serwisu naukowego LiveScience.

Naukowcy, odkrywszy, że małpy interesują się grotą Sakoto, wystawili czujki w tamtej okolicy. Obserwowali teren przez lornetki, a w najbliższym otoczeniu groty zamontowali samoczynnie działające kamery cyfrowe.

Jaskinia Sakoto jest największą z pieczar znajdujących się w rejonie, na którym koczuje stado. Nie jest duża, ma ok. 4,5 m głębokości i przed tysiącleciami została wymyta w skale przez wody, niegdyś obficie płynące w tym rejonie. Jednak, co ważne, temperatura w pieczarze jest znacznie niższa od panującej na otwartym terenie.

Nadzór uczonych nad jaskinią

trwał kilka sezonów, ale czuwanie opłaciło się. Ustalono, że szympansy rzeczywiście z rozmysłem wykorzystują grotę jako schronienie przed upałem. Pojawiają się tam w najgorętszych okresach pory suchej, od października do maja.

Odkrycie zespołu dr Pruetz jest pierwszym udokumentowanym przez naukowców przypadkiem regularnego zamieszkiwania skalnej groty przez szympansy. Również wcześniejsze ustalenia tej grupy badaczy, opublikowane w lutym 2007 roku, w nowym świetle stawiają ewolucyjny rozwój szympansów. Zespół dr Pruetz odkrył, że badane w Senegalu szympansy wykonują broń i posługują się nią polując na inne ssaki. Są to rewolucyjne ustalenia.

Szympansy z sawanny wykonują z gałęzi

dzidy i używają ich do polowań

głównie na niewielkie małpiatki galago senegalskie. Polowanie przebiega następująco: szympans wbija dzidę w jamkę, gdzie w ciągu dnia odpoczywa jakaś galago, w ten sposób zabija ofiarę lub ją unieruchamia. Według ustaleń zespołu dr Pruetz, szympansy nie są jeszcze doskonałymi łowcami - polowanie udaje im się średnio raz na 22 próby.

Przez długi czas nauka przyjmowała, że narzędzia zostały wynalezione dopiero, gdy praczłowiek zaczął poruszać się w pozycji wyprostowanej. Pierwszą taką istotą miał być Homo habilis sprzed 2,5 mln lat. Ta hipoteza upadła jednak w 2002 roku, gdy niemieccy archeolodzy z katedry antropologii ewolucyjnej Instytutu Maxa Plancka wraz z amerykańskimi badaczami z Uniwersytetu George`a Washingtona odkryli w Afryce Wschodniej liczący kilkaset lat i wciąż wykorzystywany "warsztat" szympansów. Wykazano w ten sposób, że

historia kultury małp

sięga daleko w przeszłość i przekazują one sobie z pokolenia na pokolenie umiejętność wykonywania narzędzi. Co równie ważne stwierdzono, że wynalezienie narzędzi nie musi wiązać się z osiągnięciem postawy wyprostowanej i życia w środowisku sawanny.

Amerykańscy i niemieccy naukowcy odkryli wiele wyciosanych przez małpy kamiennych młotków, ustalili też w jaki sposób szympansy używają tych narzędzi. Małpa kładzie orzech między gałęzie i w tak unieruchomiony uderza kamieniem, aż rozbije go na połowy. Młode osobniki są szkolone w tej umiejętności, a nauka zajmuje kilka lat. To zresztą nie jedyne tego rodzaju odkrycie potwierdzające, że szympansy wykonują rozmaite narzędzia z kamienia i drewna.

Skąd takie zdolności?

Ewolucja szympansów nabrała tempa.

Przeprowadzone kilka lat temu badania genetyczne naukowców z Georgia Institute of Technology, pracujących pod kierunkiem dr Soojin Yi wykazały, że ewolucja szympansów przebiega szybciej niż ludzi - o ok. 3 proc. Z kolei analizy zespołu kierowanego przez dr Jianzhi Zhanga z Uniwersytetu Michigan, opublikowane w połowie kwietnia 2007 roku dowodzą, że szympansy nie tylko ewoluują szybciej od ludzi, ale też mają "lepszy" genotyp. Okazuje się, że w razie jakiegoś kataklizmu czy pandemii, niczym w historiach osnutych na bazie "Planety Małp", nasi kuzyni poradzą sobie lepiej od człowieka.

Jeśli tempo ewolucji jeszcze wzrośnie, trzeba będzie naszych najbliższych kuzynów przygarnąć do wspólnoty, uznać za gatunek rozumny, równy człowiekowi. O ile wcześniej natura nie przeniesie w realny świat scenariusza "Planety Małp". Bo wtedy Ziemia stanie się Planetą Szympansów - te małpy staną się następcami naszego gatunku.

Tadeusz Oszubski