Naukowcy odkryli, że psy kategoryzują obiekty, nawet gdy widzą je pierwszy raz

Kategoryzowanie, generalizowanie i uogólnianie to ważne operacje rozumowe, które bardziej inteligentnym stworzeniom pozwalają dość zręcznie poruszać się w skomplikowanym świecie. To umiejętność szczególnie przydatna ludziom, których świat przenikają symbole odnoszące się do rzeczywistości. Używana przez nas warstwa znaczeniowa opiera się na języku, ale też symbolach wizualnych i skojarzeniach.

Poprzez celowe lub nieumyślne manipulacje, takie jak przesuwanie znaczeń, czy też przez ogólny chaos w warstwie znaczeniowej - wliczając w to mnogość definicji, skojarzeń i tłumaczeń, w tym także problem nieprzetłumaczalności - dane słowo lub zwrot może znaczyć dla wielu osób coś innego.

Dochodzi do tego częste mylenie znaczonego (rzeczy) i znaczącego (jej określenia lub symbolu), a nawet zdarzają się sytuacje, w których symbole i idee stają się ważniejsze niż realne zjawiska czy podmioty. I choć w tym chaosie łatwo się pogubić, to kategoryzowanie rzeczy i zjawisk niesie ze sobą więcej korzyści niż problemów, przynajmniej jeśli chodzi o czysty pragmatyzm.

Umiejętność kategoryzowania rzeczy według ich funkcji mogłaby wydawać się przynależna tylko ludziom, ale bliższe poznanie zachowań zwierząt pokazuje, że nie jesteśmy w tym sami. Odkrywają to już opiekunowie niektórych inteligentnych czworonogów, a ostatnio przeprowadzone badanie naukowe, które omawia artykuł w "Current Biology", jedynie potwierdza te obserwacje. Jak zatem kategoryzują zwierzęta, skoro nie posługują się one językiem w naszym ludzkim rozumieniu?

Choć żadne spośród badanych przez człowieka zwierząt nie potrafi nauczyć się naszego języka i jego zawiłych reguł gramatycznych, to niemal każdy opiekun psa czy kota wie, że zwierzęta te rozpoznają niektóre słowa. Bardziej inteligentne czworonogi mają dość rozbudowany słownik. Przykładem jest opisywana przez psychologów zwierzęcych 6-letnia suczka Arya, która zna imiona właścicieli, przyjaciół, innych psów oraz około 70 zabawek. Wraz z innymi psami pomogła ona naukowcom zgłębić tajniki psiego kategoryzowania.

Naukowcy ci odkryli, że psy stosują znaną kategorię zabawki, nakładając ją na nową zabawkę tego samego zastosowania, nawet jeśli nie usłyszały do tej pory nazwy tego nowego przedmiotu. Badanie z udziałem 10 psów obdarzonych wyjątkową zdolnością zapamiętywania słów (tzw. Gifted Word Learner) opierało się na sekwencji. Najpierw zwierzęta te uczono etykiet słownych (werbalnych) dwóch funkcjonalnych grup obiektów o różnym wyglądzie - rzucaniem (throw) i ciągnięciem (pull).

Etap ten nazwany został ekspozycją na funkcje i etykiety. Kolejnym krokiem w nauce było przeprowadzenie testu, czy psy pamiętają etykiety funkcjonalne zabawek z tych grup, poprzez wydawanie im poleceń "przynieś rzuć" albo "przycieś ciągnij". Co natomiast z obiektami pełniącymi te same funkcje, ale wyglądającymi inaczej, których zwierzęta nigdy wcześniej nie widziały?

Tę ostatnią część testu badacze określili jako generalizacja (rozszerzanie etykiet). Pierwszy etap to ekspozycja na funkcje bez etykietowania. Niektóre zabawki rzucano, a inne wystawiano do ugryzienia i ciągnięcia przez psy, nie używając żadnych słów. Ostatni etap to test klasyfikacji. Nowe zabawki umieszczono w innym pokoju, a człowiek wydawał psu polecenia "przynieś rzuć" albo "przynieś ciągnij". Warto zaznaczyć, że całe badanie odbywało się w atmosferze zabawy. Jak ostatecznie zareagowały psy?

"W tych testach psy prawidłowo wybrały nowe 'ciągnij' i nowe 'rzuć' w średnio 31 ± 7,6 próbach na 48. Kiedy popełniły błąd, psy te wybierały zwykle jedną ze starych zabawek z domowej kolekcji w 9,6 ± 6,4 próbach oraz inne zabawki z testowanej pary (nowego 'ciągnij' lub 'rzuć') w 6,9 ± 2,3 próbach na 48. Każdy z psów wybierał nową zabawkę 'ciągnij' i nową zabawkę 'rzuć' spośród wszystkich dostępnych zabawek znacznie częściej, niż wskazywałby na to przypadek, mimo że nigdy nie słyszały tych nazw w powiązaniu z tymi przedmiotami" - czytamy w raporcie z eksperymentu.

Zdaniem psychologów zwierzęcych ta umiejętność wyboru nowych obiektów po usłyszeniu polecenia zawierającego znaną kategorię werbalną stanowi dowód na to, że psy stosują etykiety generalizujące obiekty według ich funkcji. W tym przypadku te etykiety kategoryzują psie zabawki na te do łapania po ich rzuceniu oraz na te do ciągnięcia zębami po podsunięciu ich przez człowieka. Kategoria dotyczy więc tego, w jaki sposób człowiek inicjuje zabawę.

Naukowcy doszli więc do wniosku, że "ten rodzaj rozszerzania etykiet był wspierany raczej przez generalizowanie oparte na funkcji (intencji użycia obiektu) niż przez jego właściwości fizyczne, co sugeruje, że te psy posiadają uformowane dwie kategorie funkcjonalne oparte na działaniu".

Badanie to stanowi cenny wkład w zrozumienie sposobu myślenia zwierząt, a zwłaszcza tego, jak psy tworzą kategorie mentalne, mimo że nie posługują się skomplikowanym językiem. Już bowiem wcześniejsze badania z udziałem szympansów zwyczajnych i bonobo, które były wyeksponowane na ludzki język, pokazały, iż małpy potrafią kategoryzować przedmioty według ich funkcji. Psy są jednak znacznie bardziej dalekie ludziom pod względem genetycznym niż małpy, a jednak i one potrafią posługiwać się takimi kategoriami.

Źródło: Fugazza C, Sommese A, Miklósi Á. Dogs extend verbal labels for functional classification of objects. Curr Biol. 2025 Sep 18:S0960-9822(25)01079-6. doi: 10.1016/j.cub.2025.08.013. Epub ahead of print. PMID: 40972564.