Czy grzyby są inteligentne? Niezwykła symbioza z roślinami i... ludźmi

W biologii grzyby stanowią oddzielne królestwo. Nie są roślinami, zwierzętami ani protistami, ale tak jak one należą do eukariotów, czyli organizmów zbudowanych z komórek z jądrem komórkowym z chromosomami. I choć pochodzą z innego królestwa, to wchodzą w częste interakcje z roślinami. W zdecydowanej większości są to relacje symbiotyczne, czyli zapewniające korzyści obu stronom.

Prof. Marc-André Selosse z Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, kierownik Pracowni Interakcji Roślinnych na Wydziale Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, przekazał Polskiej Agencji Prasowej ważne informacje o grzybach, które pomogą nam lepiej zrozumieć ich rolę w ekosystemie. Szczególnie interesują go te grzyby, które tworzą związki symbiotyczne z roślinami, zwłaszcza z ich korzeniami, tworząc tzw. mikoryzę.

"Rośliny dostarczają grzybom cukru, a w zamian dostają za pośrednictwem grzybów wodę i sole mineralne z gleby. Mikoryza chroni też obie strony przed patogenami i toksynami. Z takich związków korzysta ponad 90 proc. roślin na Ziemi" - przyznał biolog. Bardzo obrazowo zostało to przedstawione w filmie Niezwykły świat grzybów (2019), a także opisane w książce Sekretne życie drzew (2015).

Okazuje się bowiem, że grzybnia (czyli właściwy organizm grzyba, z którego wychodzą owocniki) tworząca rozległe sieci pod ziemią łączy się z korzeniami drzew i pozwala im przesyłać informacje o zagrożeniach, a także wymieniać się substancjami odżywczymi. Ten "leśny internet" zdaniem niektórych może sugerować, że grzyby są inteligentne. O tym jednak za chwilę.

Dość dobrze znany jest związek drzew z grzybami. Nie wszyscy jednak wiedzą, że symbioza z nimi jest niezbędna do życia storczykom (orchideom), których sklasyfikowano ponad 30 tysięcy gatunków. "Nie odkryto jeszcze żadnego storczyka, który nie byłby związany z grzybami. Orchidee w lasach przeprowadzają fotosyntezę, ale ponieważ żyją w cieniu, ten proces przebiega słabo. Dlatego uzupełniają składniki odżywcze dzięki współpracy z grzybami" - powiedział biolog i mykolog, który na UG prowadzi projekt Orchidomics.

Co więcej, wcześniejsze badania dowiodły, iż nasiona storczyków pozbawione własnych zapasów składników odżywczych mogą kiełkować jedynie w obecności grzybów, które dostarczają im węgiel oraz składniki mineralne. Z kolei niektóre storczyki nie przeprowadzają fotosyntezy i odżywiają się dzięki grzybom. Te z kolei nie dostają niczego w zamian, ale dzięki temu, że mieszkają w ich korzeniach, mają większe szanse na przetrwanie zimy.

Wymiana między symbiontami może być więc nieco bardziej jednostronnie korzystna lub nawet na poły pasożytnicza. "Zdarza się, że w wyniku ewolucji wzajemnie korzystne relacje ewoluują w kierunku, w którym jedna strona staje się pasożytem" - wyjaśnia prof. Marc-André Selosse.

Mykolog rozważa także kwestię inteligencji grzybów. Miałyby za nią przemawiać takie umiejętności, jak organizacja, komunikacja, uczenie się i podejmowanie decyzji w obliczu różnych warunków środowiskowych.

Na taką możliwość wskazywali też badacze grzybów psychoaktywnych (np. Terence McKenna), zdaniem których tzw. magiczne grzybki posiadają wiedzę i przekazują ją spożywającym je ludziom. Ponadto mają one jakoby używać ludzi do przenoszenia ich zarodników, w zamian obdarowując ich wiedzą (oraz według ostatnich badań podnosząc ich długowieczność i lecząc z depresji). Można to uznać za swego rodzaju nieoczywistą symbiozę.

Są także hipotezy, że grzyby przybyły na Ziemię z innych planet i podróżują po wszechświecie, przenoszone przez inteligentne istoty, by kolonizować nowe światy. Jest też wreszcie idea tzw. stoned ape theory, według której do gwałtownego wzrostu rozmiaru mózgu oraz narodzin języka u przodków ludzi doszło wskutek kontaktu z "magicznymi" grzybkami. Żadna z tych hipotez nie zebrała dostatecznie wielu dowodów, by stała się poważaną teorią. Są to jednak wyjątkowo ciekawe spekulacje o symbiozie grzybów i ludzi. Czy zatem grzyby są inteligentne?

„Inteligencja” to złe słowo do opisywania natury, bo zakłada postrzeganie jej z antropocentrycznej perspektywy. Lepiej użyć określenia „adaptacja”. Odnosi się ono do ewolucyjnej zmienności, która decyduje o przetrwaniu. Wszystkie gatunki na świecie przez miliony lat zmieniają się tak, by wykształcić cechy, które pozwalają im przetrwać i zająć własną niszę w środowisku. A w tym grzyby są mistrzami.

---

Jak widzimy, wiele zależy od tego, co rozumiemy przez pojęcie "inteligencja". Z podobnych względów wielu badaczy uznaje, że sztuczna inteligencja tak naprawdę nie jest inteligentna, a jedynie stwarza takie pozory.

Jak wskazuje mykolog, nauka ma już opisanych ok. 150 tysięcy gatunków grzybów, ale na świecie może ich być nawet 30-50 milionów. Słabo zbadane są zwłaszcza gatunki morskie. Warto bowiem pamiętać, że grzyby są wszędzie. Żyją nie tylko w ziemi, ale też w wodzie i w organizmach żywych, a ich zarodniki latają w powietrzu. Niektóre z nich, takie jak Malassezia Baill., są także składnikiem mikroflory skórnej niektórych ssaków, wliczając w to ludzi.

"Skutecznie chronią nas przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Tworzą bowiem na skórze biofilm, czyli złożoną, wielokomórkową membranę. A kiedy pojawia się toksyna, zaprzestają produkcji biofilmu i wydzielają kwas tłuszczowy, który działa jak antybiotyk, na przykład na gronkowce" - wyjaśnia profesor. Z drugiej strony istnieją też oczywiście grzyby chorobotwórcze.

Grzyby w środowisku naturalnym rozkładają materię organiczną, w tym drewno, czego nie potrafią żadne inne organizmy. To niezwykła zdolność, którą grzyby (fungi) zdobyły w drodze ewolucji.