Odkryli zarodniki grzybów w stratosferze. Czy mogą podróżować na inne planety?

Zarodniki grzybów mogą latać nad naszymi głowami na odległości znacznie dalsze, niż do tej pory sądzono. Ostatnio naukowcy pobrali ich próbki ze stratosfery, gdzie dryfowały w warunkach, które uśmierciłyby większość znanych organizmów. Udał się tam balon meteorologiczny z nadajnikiem radiowym, który po wzniesieniu się na wysokość 12 tys. metrów otworzył swoje szczelne pokrywy i zaczął zbierać cząsteczki unoszące się w powietrzu.

Balon meteorologiczny unosi się następnie dalej i pęka na wysokości ok. 35 tys. metrów, gdzie panuje temperatura -63°C. W trakcie opadania otwiera się spadochron, a klapy pokrywy zamykają się znów na 12 tysiącach metrów. Po wylądowaniu na Ziemi naukowcy docierają do pojemnika dzięki nadajnikowi GPS i pobierają materiał do badań. Ich niedawne odkrycie okazało się dużym zaskoczeniem. Na tak ogromnej wysokości odkryto bowiem zarodniki grzybów.

Zarodniki to wyjątkowo odporne na niekorzystne warunki formy przetrwalnikowe grzybów. Dzięki strukturze ścian komórkowych oraz właściwościom chemicznym są zdolne przetrwać zarówno ekstremalne temperatury, jak i promieniowanie UV. Autorzy badania jako przykład podają konidium gatunku gronowca szarego (Botrytis cinerea), który, przechowywany w temperaturze -80°C przez 20 lat, jest nadal w stanie wykiełkować.

"Biorąc pod uwagę ich anemochoryczną naturę i odporność na czynniki abiotyczne, możliwe jest, że zarodniki patogenicznych grzybów są przenoszone drogą powietrzną przez stratosferę" - twierdzą szwajcarscy naukowcy. Panują tam warunki niskich temperatur, wyższych poziomów promieniowania jonizującego i UV oraz niższego ciśnienia atmosferycznego. Te mikroorganizmy mogą tam jednak przetrwać niczym ekstremofile.

Badacze wykonali 5 lotów balonem meteorologicznym w okresie od października 2023 do czerwca 2024. W zebranym materiale ze stratosfery zidentyfikowali aż 235 gatunki grzybów (łac. fungi), z których część stanowiły grzyby chorobotwórcze (mykopatogeny), wywołujące choroby u roślin, ludzi i zwierząt. Badania przeprowadzono z użyciem metody sekwencjonowania DNA, upewniwszy się, że zarówno pożywka, jak i pudełko kontrolne pozostają sterylne, aby uniknąć zakażenia już na Ziemi.

W próbkach ze stratosfery odkryto wiele zróżnicowanych gatunków, w tym niektóre egzotyczne. To między innymi grzyby infekujące marchew i jeżyny w Japonii i USA czy też gatunek Naganishia albida z rodziny nitkopodstawkowcowatych, który może wywołać choroby u ludzi z obniżoną odpornością. Na szczęście nie zamienią one ludzi w zombie jak w "The Last of Us". W próbkach znaleziono także zarodniki gatunków, które nie przetrwały ekstremalnych warunków i nie wykiełkowały w laboratorium.

Zarodniki grzybów mogą przemieszczać się w stratosferze na ogromne odległości, dolatując nawet na inne kontynenty. A czy mogą dryfować dalej? Istnieje hipoteza, że niektóre grzyby przybyły na Ziemię z kosmosu. To specyficzna odmiana teorii panspermii, według której życie (albo niektóre jego formy) nie powstało na Ziemi, lecz przyleciało z innych miejsc we Wszechświecie np. w meteorytach lub swobodnych zarodnikach. Innymi słowy panspermia zakłada, że abiogeneza wydarzyła się poza Ziemią. Taką teorię odnośnie do grzybów głosił XX-wieczny etnobotanik Terence McKenna.

Kontrowersyjny badacz roślin i grzybów psychodelicznych (enteogenów) oraz ich użycia w kontekście szamańskim postulował, że grzyby psylocybinowe mogą być inteligentnymi organizmami, które do rozprzestrzeniania się używają ludzi i inne inteligentne istoty. Te, podróżując w kosmosie, przenoszą ich zarodniki na inne planety. Magiczne grzybki nie są jednak pasożytami czy organizmami chorobotwórczymi, a wręcz przeciwnie.

Symbioza miałaby polegać na tym, iż psylocybina obdarowuje użytkowników wyższą inteligencją w zamian za przenoszenie zarodników dalej. Terence McKenna wyznawał teorię tzw. "ujaranej małpy", według której nasz gatunek zaliczył w prehistorii (ok. 100 tys. lat temu) ogromny skok inteligencji oraz powiększenia się mózgu w bardzo krótkim czasie właśnie po spożyciu przez naszych przodków grzybków psylocybinowych - dziś nielegalnej w Polsce łysiczki kubańskiej (Psilocybe cubensis). Zdaniem badacza ich zarodniki mogły przybyć na Ziemię z kosmosu i pomóc nam w ewolucji.

Zarówno "Stoned Ape Theory", jak i samoistne wędrowanie zarodników grzybów przez wszechświat, nie znalazły żadnych znaczących dowodów na ich potwierdzenie, niemniej jednak pozostają ciekawą spekulacją. Więcej na temat tego często niedocenianego królestwa można dowiedzieć się z filmu dokumentalnego "Niezwykły świat grzybów" (ang. "Fantastic Fungi") z 2019 roku.

Źródło: Kasparian, J., Leoni, S., Devisme, O., Hervo, M., Romanens, G., and Gindro, K.: Sampling spores and microorganisms in the stratosphere, EGU General Assembly 2025, Vienna, Austria, 27 Apr-2 May 2025, EGU25-3756, https://doi.org/10.5194/egusphere-egu25-3756, 2025.