Zmienne Polaków związki

- Życie nie w małżeństwie, ale na kocią łapę to taka moda. Teraz młodym dziewczynom nie wypada powiedzieć, że chcą ślubu, męża. Dla mojego pokolenia to było normalne, że się chciało żyć jako żona - mówi pani Maria, pracująca w jednym z niewielkich sklepów krakowskiej dzielnicy Nowa Huta. - Ja to widzę w swojej rodzinie. Pytam siostrzenicę, kiedy planuje ślub, skoro mieszka z chłopakiem. A ona na to, że jestem staromodna. Ja tak nie myślę, ja się cieszę, że znalazłam dobrego męża.

- Myślę, że jeśli mamy spojrzeć na zagadnienie neutralnie, to nie możemy mówić ani o modzie, ani o buncie, ponieważ oba te słowa mają wydźwięk pejoratywny - mówi Daniel Jabłoński, psycholog i terapeuta. - Moda zakłada tymczasowość, dużą zmienność, zaś bunt kojarzy się z brakiem dojrzałości. Używanie takich sformułowań w odniesieniu do wyboru formy związku spłyca rzeczywiste motywacje.

Innego zdania jest dr Wojciech Pawnik, socjolog z Akademii Górniczo- Hutniczej: - Życie w związkach nieformalnych nie jest kwestią mody, ale konsekwencją lewackiej, pseudonaukowej ofensywy rozpoczętej w latach 60. XX wieku. Ta ofensywa polega na tym, że nie opisuje się świata takim, jaki jest, ale obowiązuje narzucany przez niegdysiejszych wielbicieli Mao przekaz dotyczący życia społecznego i wyobrażenia, czym jest kultura. Powiększająca się liczba nieformalnych związków jest skutkiem gloryfikowanego, ale nieostrego pojęcia "samorealizacji", czego konsekwencją jest brak poczucia odpowiedzialności. Brak poczucia odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale i za innych, w tym osoby najbliższe.

"Ludzie decydują się na taki wybór, ponieważ poprzednia ich relacja się rozpadła, albo ponieważ nie chcą powodować napięć między dziećmi i nowym partnerem" - wyjaśniała Roseneil wyniki raportu w wywiadzie dla "The Sunday Times".

Inne powody decydowania się na życie w nietradycyjnych związkach podaje Jabłoński:

Marcin i Ania są ze sobą od drugiej klasy liceum, czyli 11 lat. W tym czasie dwukrotnie się rozstawali. Najdłużej na 6 miesięcy. Zaznaczają, że rozstania nie były spowodowane zdradą.

- Powiem szczerze: sam ślub mi nie przeszkadza, proszę bardzo. Ale zupełnie nie widzę siebie w małżeństwie. Nawet nie o to chodzi, że zakładam, że zostawię Anię, bo to "nie ta" - mówi Marcin. - To jak najbardziej dla mnie ta! Ale nie chcę obiecywać publicznie, przed tyloma ludźmi, że jej nie opuszczę, dowodzić ojcu, matce, koleżankom ze studiów i z czasów przedszkolnych, że ją kocham. A poza tym ślub nic nie zmienia, wszystkie te tak zwane "benefity" można sobie jakoś naokoło zdobyć. A poza tym, może to trochę racja, no bo na dobrą sprawę skąd ja mam wiedzieć, że do końca życia będę z Anią?

- Deklaracja "skąd ja mam wiedzieć, że do końca życia będę z ..." stanowi doskonałą ilustrację życia w świecie pozbawionym poczucia odpowiedzialności - komentuje dr Wojciech Pawnik. - W końcu instytucja rozwodu istnieje, więc obawa przed jego kosztami w przyszłości jest wyrazem braku odpowiedzialności. Innymi słowy: obecnie w życiu ma być łatwo, lekko i miło. To dość nieskomplikowana lewacka pseudofilozofia.

- Panujące powszechnie przekonanie, że małżeństwo oznacza związek do końca życia, sprawia, że niektórzy boją się podejmowania pochopnych zobowiązań. Wszyscy obserwujemy, że od kilkudziesięciu lat wzrasta liczba rozwodów. Świadomość, że i nam może się on przytrafić, uatrakcyjnia związek nieformalny.

Z wypowiedzi specjalisty wynika, że poszukiwanie nowych form realizowania się w związku nie ma nic wspólnego z buntem. Okazuje się jednak, że nie do końca.

Ze zdaniem Jabłońskiego zgadza się 28-letnia Anka, zawodowo zajmująca się fotografią.

- Moja mama uważa, że powinnam wziąć ślub dla bezpieczeństwa, dla pozorów, dla rodziny, a ja sama dodaję jeszcze, że dla jej świętego spokoju - mówi Anka. - Ale ja się uparłam, żeby jeszcze pozwolili mi samej dojrzeć do tej decyzji. Pod wpływem nacisków jeszcze bardziej upewniłam się w przekonaniu, że to nie dla mnie. Chociaż mój chłopak nie zgadza się ze mną i co jakiś czas próbuje mi się oświadczać...

Poliamoria istnieje w wielu kulturach - przekonuje Daniel Jabłoński, jeden z nielicznych w Polsce specjalistów zajmujących się niestandardowymi relacjami i związkami. Przeczytaj wywiad!

Z obserwacji terapeuty wynika, że ludzie, którzy decydują się na życie w "wolnym związku", czasem zmieniają zdanie, kiedy na świecie pojawia się dziecko. Z tą opinią zgadza się pani Teresa, 69-latka, zagadnięta podczas oczekiwania w kolejce do lekarza. Pani Teresa zaczęła opowieść od dumnego stwierdzenia, że "akurat jest równiutkie 40 lat po ślubie":

- Przyjdzie kryska na Matyska! Zna pani takie powiedzenie? Ja pani powiem tak: młodzi żyją w wolnych związkach, a nawet umawiają się z innymi i mówią, że nie chcą ograniczeń, że wolność, że nie chcą się spowiadać drugiemu, co robią i z kim. Ale potem trzeba gdzieś na stałe mieszkać, potem dziecko w drodze. I zaraz leci jeden z drugim po, jak to mówią, papierek do urzędu. Zaraz! Wtedy kończy się to całe gadanie o miłości bez zobowiązań, a zaczyna życie rodzinne - powiedziała pani Teresa.

Wolne związki, traktowane często jako możliwość "sprawdzenia się" dwojga ludzi przed podjęciem decyzji o ślubie, są potępianie przez Kościół katolicki. O przyczyny zapytałam ks. Jacka Prusaka, jezuitę, psychoterapeutę i publicystę.

- Takie sprawdzenie się przed ślubem niewiele wyjaśnia - zaczyna duchowny. - Dysponujemy nawet badaniami empirycznymi dotyczącymi wolnych związków praktykowanych w Europie i USA. Okazuje się, że osoby, które żyją, bądź żyły w takich związkach, często nie potrafią wejść w nowy związek, taki, jakiego szukają. Stale jeszcze pokutuje u nas mit "dopasowywania się", a przecież liczba rozwodów pokazuje, że takie "sprawdzanie się" nic nie daje.

- Kościół nie mówi przecież o tym, żeby przed ślubem wcale się nie poznawać. Przeciwnie - przekonuje ks. Prusak. - Przez lata istniała idea narzeczeństwa, czasu, kiedy poznawali się i przyszli małżonkowie, i ich rodziny. Bo też nie można zapomnieć o tym, że w Kościele małżeństwo nie było wyłącznie związkiem dwojga ludzi, ale i rodzin, które tworzyły wspólnotę wiernych. To nie były "samotne wyspy". Romantyczne małżeństwo dwójki ludzi, którzy żyją sami dla siebie, może ma rację bytu w harlequinach, ale nie w rzeczywistości. Bez wsparcia małżeństwa się rozsypują. Oczywiście, te z jego nadmiarem również, ale to już nie jest wsparcie tylko kontrola.

Przeczytaj cały wywiad z ks. Jackiem Prusakiem SJ

- Obecnie rodziny, związki, pełnią inne funkcje niż dawniej - twierdzi specjalista. - Kiedyś zadania rodziny były dość jasne - małżonkowie mieli płodzić dzieci i opiekować się nimi do czasu, kiedy potomkowie będą samodzielni. Był to oczywiście paradygmat biologiczny, zabezpieczający gatunek, przetrwanie genów. Związki nie rozpadały się łatwo, ponieważ groziło to zaburzeniem stabilności i trwałości całej złożonej struktury. Nie bez znaczenia były także kwestie dziedziczenia. Kiedyś ta funkcja zabezpieczająca była bardzo ważna.

- Od wieków trwały związek dwojga ludzi był gwarancją stabilności i poczucia bezpieczeństwa nie tylko w wymiarze indywidualnej egzystencji, ale i życia zbiorowego. Zapewniał trwanie wspólnoty i międzypokoleniową transmisję wartości, symboli i norm - dodaje dr Wojciech Pawnik.

- Dopiero wiek XX przyniósł przekonanie, że w związkach ludzie powinni się kochać - kontynuuje dr Furgał. - Nie tak dawno temu ludzie uznaliby rozmowy o nowych formach związków, w których ludzie mogą się realizować, za niedorzeczne, bo nikt nie zakładał, że w małżeństwie muszą być romantyczne uczucia.

- Oczywiście, związki oparte na uczuciu i pożądaniu zawsze istniały, jednak te pozamałżeńskie stanowiły tabu, nie mówiono o nich - mówi dr Furgał. - Sam miałem kiedyś pacjentkę, która "nakryła" męża na romansie. Ojciec tej pani, starszy człowiek, chciał umówić córkę na wizytę i podczas rozmowy ze mną bardzo ubolewał nad tym, że dziś o romansach ludzie mówią z większą otwartością, że się nie krygują, nie powstrzymują przed rozmowami o tym, co nie powinno być jawne.

Przyczyn popularności nowych typów związków upatruje Furgał w przemianach społecznych związanych z poczuciem bezpieczeństwa, które dziś zapewniają rozmaite instytucje państwowe (niegdyś jedynym gwarantem przetrwania była rodzina), oraz naciskiem na nieustanny samorozwój jednostki.

- Owszem, funkcjonuje wiele instytucji, które mogą być namiastką dużej rodziny, ale trzeba widzieć też przyszłość. Czy u schyłku życia osób "wybierających wolność" będzie to samotność w domu opieki społecznej lub ekskluzywnym domu starców z 24-godzinną opieką medyczną? Jest to łatwy do przewidzenia scenariusz, ale w świecie" tu i teraz" , świecie "konstruowanych tożsamości" trudny do wyobrażenia - komentuje dr Pawnik.

Jakie mogą być konsekwencje odrzucenia tradycji i życia w "otwartym związku"?

- Nie mam negatywnego stosunku do poszukiwań, do nowych sposobów realizowania się w związkach - zaznacza Mariusz Furgał. - Jednak warto pamiętać, że obok korzyści, do których niewątpliwie należy większa tolerancja różnorodności i indywidualnych wyborów, są też koszty. - Wystarczy zobaczyć raporty WHO dotyczące depresji. Dzisiejsi trzydziestolatkowie mają za sobą więcej jej epizodów niż sześćdziesięciolatkowie. Prognozy mówią, że w ciągu życia co trzeci człowiek będzie miał przynajmniej jeden epizod depresji, którą można uznać za kliniczną.

- Dlaczego tak mało się mówi o ciemnej stronie życia np. gejów i lesbijek czy też singli, z charakterystycznym dla tej ostatniej grupy poczuciem samotności oraz impulsywnego angażowania się w krótkotrwałe epizody seksualne? - pyta dr Wojciech Pawnik.

Kupująca, którą zastałam w sklepie pani Marii, dodaje: - Tak, właśnie. Kiedyś było wiadomo - mam męża, on mi w razie kłopotu pomoże, z nim mam gdzie jechać na wczasy, on się dzieckiem zajmie. A dziś taka dziewczyna bez ślubu co ma? Nawet i po 10 latach życia chłopak jej może powiedzieć w razie kłopotu: "Wybacz, skończyło się dobre, odchodzę". I co, ona go już nijak nie uprosi, nie przekona do pomocy...

O korzyściach płynących z życia poza małżeństwem sporo powiedział Daniel Jabłoński. Dr Furgał również zauważył, że takie związki mają swoje dobre strony: - Nie ma już tak silnej społecznej kontroli zachowań seksualnych. Rodzina nie miesza się tak często w indywidualne wybory. Mówienie o seksualności przestało być tabu.

- Środowiska określające się mianem poliamorystów (...) zwracają uwagę nie tylko na to, by cieszyć się swobodą do kontaktów seksualnych z dwiema bądź większą liczbą osób, ale raczej na to, by relacje z tymi wszystkimi osobami były bliższe, nacechowane zaangażowaniem emocjonalnym, poczuciem więzi czy wreszcie miłością.

Przeczytaj rozmowę z Danielem Jabłońskim, jednym z nielicznych w Polsce specjalistów zajmujących się niestandardowymi związkami i relacjami

- Dlatego też można powiedzieć, że poliamoria to prawo do kochania i bycia w związku z co najmniej dwiema osobami w tym samym czasie. W tym sensie takie związki mogą przypominać poligamiczne, z tą różnicą, że w kulturze zachodniej nie mogą za sprawą obecnego prawodawstwa przybrać formy małżeństwa - dodaje Daniel Jabłoński.

W Polsce o poliamorii nie mówi się wiele, choć w internecie od kilku lat działa forum Tomka Kuleszy, na którym można znaleźć tłumaczenia kultowych dla zainteresowanych poliamorią tekstów. Niedawno na specjalnej tablicy znalazły się prośby do osób, które żyją w związku z kilkoma partnerami, by zgodziły się opowiedzieć o swoich związkach - na potrzeby filmu dokumentalnego i książki. Czy zatem potwierdzą się opinie, na które natrafiłam podczas lektury anglojęzycznego forum poliamorystów, mówiące o tym, że "monogamia to już przeżytek"?

- Utworzenie liczebniejszego związku wymaga konsensusu większej liczby osób, większej liczby reguł ustalających wspólne bycie - kontynuuje terapeuta. - Dlatego monogamia zawsze będzie w tym sensie łatwiejsza i atrakcyjna. Tak więc ci, którzy mówią o przeżytku, odchodzeniu monogamii w przeszłość, przesadzają. Być może chcą przez to powiedzieć, że przeżytkiem jest myślenie, że monogamia jest dla wszystkich najlepszym rozwiązaniem małżeńskim i najwartościowszym zarazem. I to jest zasadne. Myślenie o monogamii w kategoriach przeżytku jest błędem, ale równie poważnym błędem jest mówienie, że monogamia jest jedyną wartościową formą związku.

- W chrześcijaństwie poligamia była od zawsze zabroniona, mimo że rzeczywiście pojawia się w Starym Testamencie. My naukę o małżeństwie opieramy na słowach Chrystusa, który potępił i poligamię, i rozwody. We współczesnym judaizmie także zabrania się poligamii - tłumaczy duchowny.

- Nieco inaczej przedstawia się sytuacja chrześcijan z niektórych krajów Afryki, szczególnie tych, których struktury rodzinne oparte są na związkach poligamicznych - dodaje ks. Prusak. - Jeżeli tam znajdzie się ktoś, kto chce nawrócić się na chrześcijaństwo, potrzeba rozwiązań chroniących kobiety i dzieci, które pozostaną same. Nie możemy nikogo przyjmować do Kościoła, każąc mu oddalić wszystkie żony, jakie do tej pory utrzymywał. Owszem, może żyć z jedną, ale pozostałe nie mogą zostać bez środków do życia. Ale, jak powiedziałem, to sytuacja wyjątkowa, która nie zmienia nauczania Kościoła na temat małżeństwa, a stara się uściślić kryteria neokatechumanatu.

- Odpowiem nie wprost. Jeżeli ktoś kocha przede wszystkim siebie, może "kochać" wiele osób. Musimy jeszcze zdefiniować, czym jest miłość? - wyjaśnia specjalista. - Może być miłość partnerska i rodzicielska. Jeżeli te dwie się pomylą, mamy zachowania kazirodcze, zakazane przez prawo i traktowane jako tabu. Więc co to znaczy: kochać parę osób jednocześnie? Czy to odczuwanie bliskości, czerpanie z niej satysfakcji? Czy chęć bycia samemu, ale obcowania z drugim człowiekiem, kiedy poczujemy, że samotność ciąży za bardzo?

- Warto posłuchać argumentów samych poliamorystów. Wskazują oni na to, że kiedy parze rodzi się drugie dziecko, rodzice nie obawiają się, że przestaną kochać pierwsze, gdyż nie mają w sobie dość potencjału do obdarzania miłością wszystkich dzieci - wyjaśnia Jabłoński.

- Jeżeli ktoś poznaje osobę, która może stać się przyjacielem, nie jest przejęty lękiem, że nie podoła kilku przyjaźniom i nie zrywa relacji z dotychczasowymi przyjaciółmi. W miłości między dorosłymi ludźmi może być podobnie. Poliamoryści twierdzą, że przestrzeni psychicznej i emocjonalnej jest w człowieku tak dużo, że może on/ona kochać więcej niż jedną osobę.

Katarzyna Pruszkowska