Jak walczyć z nowotworami złośliwymi?
Nowotwory złośliwe to druga (po chorobach układu krążenia) przyczyna zgonów w Polsce - rocznie odnotowuje się ponad 140 tys. nowych zachorowań, a ok. 93 tys. osób umiera z powodu tych schorzeń. Duża śmiertelność wynika z tego, że nowotwory najczęściej rozpoznawane są już w zaawansowanym stadium, gdy leczenie jest bardzo trudne - wczesna diagnoza daje natomiast ponad 90 proc. szans na wygranie z chorobą.
Nowotwory powstają na skutek mutacji w genach kodujących białka, które odgrywają ważną rolę w regulacji cyklu komórkowego. Mutacje te prowadzą do utraty kontroli nad podziałami komórek - mogą one pojawić się w konsekwencji oddziaływania na organizm różnych szkodliwych czynników (np. dymu tytoniowego), zostać odziedziczone po rodzicach lub powstać podczas zapłodnienia. Najgroźniejszy rodzaj nowotworu to nowotwór złośliwy, ponieważ nacieka on na sąsiadujące tkanki i prowadzi do powstania ognisk przerzutowych. Oprócz nowotworów złośliwych wyróżnia się także nowotwory łagodne (nie dają przerzutów) i miejscowo złośliwe (nie powodują przerzutów, ale naciekają na sąsiadujące tkanki).
Rak płuca to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u mężczyzn w Polsce - stanowi on ok. 21 proc. wszystkich zachorowań. Na kolejnych miejscach znajdują się: rak prostaty, jelita grubego, pęcherza moczowego, żołądka i nerki. U Polek najczęściej diagnozowany jest natomiast rak sutka (23 proc. wszystkich zachorowań), jelita grubego, płuca, trzonu macicy, jajnika oraz szyjki macicy.
Badania profilaktyczne mają szczególne znaczenie w przypadku raka - wczesne wykrycie procesu nowotworowego znacznie zwiększa szanse na pokonanie choroby, dlatego tak ważne jest regularne przeprowadzanie badań profilaktycznych. Do takich badań zalicza się np. mammografię lub badanie ultrasonograficzne gruczołu piersiowego, dzięki którym można wcześnie wykryć nowotwory piersi. Kobiety powinny również pamiętać o regularnych wizytach (co najmniej raz w roku) u ginekologa - poprzez badanie ginekologiczne lekarz będzie mógł sprawdzić, czy nie ma żadnych niepokojących zmian w macicy czy jajnikach. Badaniem kluczowym w profilaktyce raka szyjki macicy jest natomiast badanie cytologiczne - dzięki niemu można uzyskać informacje, czy komórki nabłonka, który pokrywa szyjkę macicy są prawidłowe.
Mężczyźni po 50. roku życia powinni systematycznie wykonywać badanie per rectum oraz pomiar stężenia markera nowotworowego PSA we krwi - są to kluczowe badania profilaktyczne raka gruczołu krokowego, badanie per rectum ma także znaczenie w diagnostyce raka pęcherza moczowego i jelita grubego. W przypadku jelita grubego bardzo ważnym badaniem jest także kolonoskopia i badanie na obecność krwi utajonej w kale - profilaktyczną kolonoskopię powinno wykonywać się już od 35. roku życia. Co 1-2 lata należy także wykonywać USG jamy brzusznej, które pozwala ocenić stan m.in. trzustki, nerek czy wątroby.
Ważnym, coraz powszechniej stosowanym narzędziem w profilaktyce nowotworów są badania genetyczne. Polegają one na analizie materiału genetycznego pacjenta w celu potwierdzenia lub wykluczenia obecności mutacji, które zwiększają ryzyko wystąpienia danego nowotworu. Wśród takich mutacji wyróżnia się nieprawidłowości w genach CHEK2, BRCA1, BRCA2, CDKN2A i HOXB13. Szacuje się, że nawet 30 proc. nowotworów może mieć związek z uwarunkowaniami genetycznymi.
- DNA każdego człowieka nie zmienia się przez całe życie, dlatego badanie genetyczne wykonywane jest jednorazowo i jego wynik zawsze będzie aktualny. Należy pamiętać również o tym, że potwierdzenie obecności szkodliwych mutacji nie oznacza, że proces nowotworowy na 100 proc. się rozwinie. Dziedziczona jest bowiem predyspozycja do rozwoju nowotworu, a nie sama choroba - powiedziała Magdalena Sikora, genetyk Zdrowegeny.pl
Do najczęściej występujących w polskiej populacji mutacji należą zmiany w genach BRCA1 i BRCA2 - wiążą się one ze znacznie większym prawdopodobieństwem rozwoju raka piersi, raka jajnika (mutacja genu BRCA1 to 70 proc. ryzyko raka piersi) oraz raka prostaty. Z rakiem prostaty związane są też mutacje w genie HOXB13 - nosiciel mutacji ma aż 20 razy większe ryzyko zachorowania w porównaniu do populacji ogólnej. Nieprawidłowy gen CDKN2A to wzrost ryzyka zachorowania na czerniaka, raka płuca i raka trzustki, a mutacje w genie CHEK2 związane są z większą szansą zachorowania na raka tarczycy, jelita grubego i nerki. Badanie genetyczne pozwoli na wykrycie takich nieprawidłowości, dzięki czemu będzie można wprowadzić odpowiednie działania profilaktyczne - tak, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania do minimum lub wykryć proces nowotworowy we wczesnym etapie.
