Starożytny port międzykontynentalny na celowniku polskich archeologów

W marcu 2024 roku mają ruszyć wykopaliska w Indiach. Będzie to pierwszy raz, kiedy projekt wykopaliskowy w Indiach prowadzony jest przez polskich naukowców. Miejsce przyszłych wykopalisk znajduje się w obrębie współczesnej wsi Pattanam, gdzie odkryte zostały relikty północnej części starożytnego portu Muziris. Było to bardzo istotne centrum przeładunkowe, o którym wspominają w literaturze nawet rzymscy pisarze, w tym Pliniusz Starszy.

Pattanam znajduje się dokładnie w południowo-zachodnich Indiach. Od linii brzegowej Morza Arabskiego dzieli je współcześnie kilka kilometrów. Wykopaliska te będą pierwszymi w historii, kiedy to Polacy będą całkowicie odpowiedzialni za projekt. Jakiś czas temu polscy naukowcy prowadzili badania rozpoznawcze na przedmieściach Mumbaju w Soparze, jednak nie udało się uzyskać wsparcia instytucji naukowych, a co za tym idzie, wykopaliska nie doszły do skutku.

Sandra Bielecka, GeekWeek: Jakie korzyści odniesie Polska nauka w związku z projektem?

Dr Marek Woźniak z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN: Daje on polskiej nauce (bo nie tylko stricte archeologiczne badania pragniemy prowadzić) okazję włączenia się w międzynarodowe studia nad dziejami jednego z najważniejszych kręgów cywilizacyjnych starożytnego i średniowiecznego świata. Nawet dziś widzimy rosnącą rolę Indii w gospodarce i polityce międzynarodowej, i nie jest to jakiś historyczny ewenement. Cała historia kultury azjatyckiej, a co za tym idzie także światowej to interakcja pomiędzy wpływami Indii, Chin i Bliskiego Wschodu.

Co było inspiracją do powstania projektu wykopalisk w Indiach?

My już od lat (od 2009 roku) pracując na stanowisku Berenike na egipskim wybrzeżu Morza Czerwonego, badamy powiązania grecko-rzymskiego Śródziemnomorza z krainami Południowego Wschodu. Teraz zamierzamy rozszerzyć naszą perspektywę i chcemy zająć się udziałem Indii Południowych w zglobalizowanym handlu początków naszej Ery z punktu widzenia tej części subkontynentu. W regionie Oceanu Indyjskiego powstał wtedy interkontynentalny szlak handlowo-komunikacyjny nazywany Szlakiem Przyprawowym, który na następne 2 tys. lat stał się najważniejszym szlakiem wymiany ekonomiczno-kulturowej. Ważniejszym nawet od słynnego "Jedwabnego Szlaku" (który jako sieć połączeń lądowych miał oczywiste ograniczenia logistyczne).

Dlaczego Pattanam?

Co do stanowiska Pattanam, na którym będziemy prowadzić badania, to jest ono identyfikowane z częścią portowego ośrodka Muziris, wspominanego przez najważniejsze starożytne źródła (np. "Historia Naturalis" Pliniusza Starszego, "Geografię" Klaudiusza Ptolemeusza, I-wieczny traktat na temat handlu międzynarodowego "Periplus Maris Erythraei", itd.). Muziris miało być najważniejszym i centralnym portem zachodniego wybrzeża Indii Południowych i jak dotychczas jest jedynym zlokalizowanym i badanym archeologicznie starożytnym portem całego zachodniego wybrzeża subkontynentu.

Jakie znaczenie miał port w Muziris dla ówczesnego świata?

Do Muziris przypływały statki rzymskich, egipskich i perskich kupców, aby kupować tam przyprawy, kość słoniową i cenne kamienie, które później przez zatokę Perską i Morze Czerwone trafiały na największe rynki Starego Świata - Ktezyfonu, Antiochii Aleksandrii i oczywiście Rzymu gdzie sprzedawano je z bajecznym zyskiem. Jesteśmy teraz na początku naszych badań i poszukujemy dla projektu strategicznego sponsora

Kierownik misji, doktor Marek Woźniak z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN od wielu lat jest członkiem misji archeologicznej w Egipcie w Berenike nad Morzem Czerwonym. Dr Woźniak podkreśla, że poznanie stref i punktów kontaktów jest bardzo ważne dla zrozumienia hellenistycznej kultury handlu. Informacje na temat kontaktów i interakcji pomiędzy tymi różniącymi się kulturami mogą dostarczyć wielu odpowiedzi na frapujące zagadnienia z tej dziedziny.

To właśnie wykopaliska w Berenike stanowią inspiracje do podjęcia prac w Indiach. Prowadzenie badań na dwóch końcach zachodniej części morskiego szlaku pozwoli na włączenie się polskiej nauki w nurt badań nad starożytną globalizacją handlową. Stanowi to niesamowitą okazję na wkład polskich naukowców w poznanie jednego z największych osiągnięć ludzkiej historii, dyplomacji i ekonomii.

Szlak łączący Berenike z Pattanam jest jednym z najważniejszych połączeń starożytnego świata, który łączy Bliski Wschód, Indie, Egipt oraz Europę. Dużą rolę odgrywał również w późniejszym okresie. Jak przypomina dr Woźniak:

Do tej pory w Pattanam udało się odkryć bardzo dużo śladów kontaktów między grecko-rzymskim Śródziemnomorzem a hellenistycznyo-partyjskim Bliskim Wschodem. Naukowcy mają nadzieję zrekonstruować architekturę starożytnego miasta Muziris oraz zbadać jego ekonomię, oraz polityczne i logistyczne powiązania z innymi portami.

Jednak dr Woźniak podkreśla, że kluczowe dla realizacji projektu jest pozyskanie strategicznych sponsorów, którzy będą chcieli zapisać się na kartach historii polskiej nauki zarówno w kraju, jak i na świecie.