Zdrowe odżywianie nie dla wszystkich

Wiele słyszymy o zaletach zdrowego odżywiania. O jego zbawiennym wpływie na zdrowie i urodę. Wielu z nas próbowało wprowadzić w życie zalecenia autorytetów w tej dziedzinie. Części się to udało, część jedynie z podziwem (a może zazdrością?) patrzy na sukcesy tych pierwszych i zastanawia się, dlaczego to właśnie im się udało.

Niezależnie od tego, czy należysz do osób, którym już się udało, czy dopiero zamierzasz zacząć zdrowo się odżywiać spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania. Odpowiedzi pomogą Ci zobaczyć, na ile proponowane niżej wyjaśnienie sukcesów w tym zakresie sprawdza się w Twoim przypadku. Zastanów się:

- Czy w przeszłości zdarzało Ci się zdrowo odżywiać?

- Czy znane Ci osoby, takie które możesz określić jako podobne do Ciebie, przestrzegają właściwej diety?

- Czy osoby będące dla Ciebie autorytetami przekonują Cię, że jesteś w stanie zdrowo się odżywiać?

- Czy próbując jeść zdrowo odczuwasz pozytywne emocje?

Zapewne wydaje Ci się oczywiste, że osoby, którym udaje się zdrowo odżywiać odpowiedziałyby twierdząco na powyższe pytania. Rzeczywiście można podejrzewać, że prawdopodobieństwo powodzenia w przestawianiu się na zdrowy sposób odżywiania jest większe w przypadku osób, które: mają doświadczenia powodzenia we wdrażaniu zdrowego sposobu odżywiania w przeszłości (nawet jeśli nie udało się go wdrożyć na stałe), mają możliwość obserwowania sukcesów w zdrowym odżywianiu się osób podobnych do nich, są wspierane przez ważne dla nich osoby i/lub odczuwają pozytywne emocje lub pobudzenie w trakcie prób wdrożenia zdrowego sposobu odżywiania.

Dzieje się tak za sprawą poczucia własnej skuteczności, które prawdopodobnie jest różne u osób, którym udaje się zdrowo odżywiać i u tych, którym się nie udaje. Własna skuteczność jest jednym z czynników oddziaływujących na zachowanie według teorii społeczno-poznawczej. Teoria społeczno-poznawcza to, według Aleksandry Łuszczyńskiej, jeden z trzech najbardziej wpływowych modeli teoretycznych wykorzystywanych w projektowaniu interwencji prowadzących do zmiany diety, aktywności fizycznej i wagi ciała.Poczucie własnej skuteczności to termin zaproponowany przez Alberta Bandurę na określenie przekonania o zdolności do organizowania i wykonywania działań potrzebnych do realizacji celu. Przekonanie o własnej skuteczności według Bandury wpływa na to jak ludzie myślą, czują motywują się i działają.

Według Bandury przekonanie o własnej skuteczności może być formowane poprzez cztery główne formy wpływu: doświadczenia panowania nad sytuacją, doświadczenia zastępcze, perswazję społeczną oraz stan fizjologiczny i emocjonalny.

- Doświadczenia panowania nad sytuacją to np. skuteczne próby zdrowego odżywiania w przeszłości dające nam poczucie, że skoro kiedyś nam się udało, może się udać także teraz.

- Doświadczeniem zastępczym wpływającym na kształtowanie się poczucia własnej skuteczności jest np. obserwowanie koleżanki, która jest w podobnym do nas wieku lub ma podobne do naszych doświadczenia, a której udaje się jeść zdrowo.

- Perswazja społeczna to np. zalecenia lekarza, któremu ufamy, o którego kompetencjach jesteśmy przekonani.

- Stan fizjologiczny i emocjonalny wpływający na kształtowanie się poczucia skuteczności to między innymi odczuwanie zadowolenia (lub innych pozytywnych emocji lub pobudzenia) np. w trakcie planowaniu zdrowych posiłków.

Wiemy teraz, ze osoby z wysokim poczuciem własnej skuteczności mają większe szanse na sukces we wprowadzaniu nawyku zdrowych nawyków w życie. Wiemy też, jakie są czynniki wpływające na kształtowanie się poczucia własnej wartości. Ale co się dzieje, gdy nasze poczucie własnej skuteczności nie jest zbyt wysokie? Czy oznacza to, że jesteśmy skazani na niepowodzenie i jedzenie tego co popadnie? Nie musi tak być, szczególnie, że często zdarza nam się uogólniać jedną porażkę na całość naszych działań i w związku z tym twierdzić, że do bycia skutecznym bardzo nam daleko.

Jak pisze Albert Bandura poczucie własnej skuteczności jest wynikiem złożonych procesów przetwarzania informacji o skuteczności. Do oceny skuteczności informacje muszą być przetworzone, ich wartość musi być oceniona, różne informacje muszą być ze sobą zintegrowane. Innymi słowy, żeby informacja, która do nas dociera miała wpływ na nasze poczucie skuteczności, musi zostać zrozumiana, oceniona pod względem istotności dla poczucia własnej skuteczności i zestawiona z informacjami, które mieliśmy do tej pory. W związku z tym, że z każdą chwilą zyskujemy coraz to nowe informacje proces przetwarzania jest wielokrotnie powtarzany.

Wyobraźmy sobie osobę, która uważa się za co najmniej mało skuteczną. Twierdzi ona, że w tym tygodniu zjadła taką ilość słodyczy, że dalsze próby zdrowego odżywiania nie mają sensu. Nie wnikajmy tutaj w szczegóły sytuacji, mało istotne jest czy owa duża ilość słodyczy faktycznie była nadmierna i czy obiektywnie patrząc mogła zniweczyć plany zdrowego odżywiania, w tym kontekście ważniejsze jest przekonanie danej osoby. Informacja o dużej ilości zjedzonych słodyczy wydaje się być istotna w kształtowaniu poczucia własnej skuteczności w odniesieniu do zdrowego odżywiania. Ale nie koniecznie musi świadczyć o braku skuteczności. Jak już wiemy oprócz zrozumienia informacji i ocenienia czy lub do jakiego stopnia jest ona istotna dla naszego poczucia skuteczności musimy jeszcze zestawić ją z informacjami jakie były nam dostępne wcześniej.

Zastanówmy się, czy faktycznie jest to jedyna informacja, jaką wspomniana osoba posiada na swój temat? Czy rzeczywiście nie da się odszukać w pamięci sytuacji, w których ta osoba postąpiła inaczej? Jak to jedno niepowodzenie wygląda w kontekście innych informacji, jakie ta osoba posiada na swój temat? Szanse na to, że niepowodzenie nie wygląda dramatycznie na ich tle są duże, ale potrzeba wysiłku, żeby zobaczyć je w bardziej ogólnym kontekście. Poczucie własnej skuteczności nie jest wrodzone, przeciwnie kształtuje się poprzez przetwarzanie docierających do nas informacji.

Podsumowując - poczucie własnej skuteczności jest jednym z czynników wpływających na nasze sukcesy i porażki w kwestii zdrowego odżywiania. Mamy wpływ na to jak silne jest nasze poczucie własnej skuteczności, ponieważ może się ono zmieniać wraz z przetwarzaniem docierających do nas informacji. Od nas zależy jak zinterpretujemy daną informacje lub jakie wnioski wyciągniemy z danej sytuacji.

Magdalena Siembab