Neft Dashlari w Azerbejdżanie. Postsowiecki gigant na Morzu Kaspijskim

James Bond nie miał dobrego dnia. To w dużym stopniu wina snajpera, który z pokładu wiszącego nad głową 007 śmigłowca posłał w jego stronę serię pocisków. Rzecz jasna nie trafił, ale brytyjski super agent nie miał zamiaru dać mu następnej szansy. Zaczął się dziki pościg przez labirynt starych rur i drewnianych mostów składający się na postsowiecki zakład przemysłowy zbudowany nad taflą Morza Kaspijskiego. Bond, przedzierając się przez przemysłową pajęczynę dopada pojazdu wyposażonego w rakiety przeciwlotnicze - i dzień kończy się bardzo źle dla samego snajpera.

Scena z filmu "Świat to za mało" to rzecz jasna fantazja, ale dziwaczna, morska instalacja, przypominająca bardziej"Waterworld" niż typowe elementy scenografii filmów o Bondzie istnieje naprawdę. To miejsce jest nazywane “Atlantydą Stalina". Jest to najstarsza, największa i najdziwniejsza platforma wiertnicza świata: Neft Dashlari na Morzu Kaspijskim.

Azerbejdżan już od czasów starożytnych słynie z bogatych zasobów ropy naftowej. "Płynny ogień", którym Konstantynopol przepędzał arabskich najeźdźców w VII wieku, składał się właśnie głównie z ropy, która bulgocąc wydobywała się na powierzchnię wybrzeży Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego. Persowie nazywali ten obszar "Krainą Ognia", a tamtejsze złoża zasilały także lampy oświetlające ich świątynie.

Dopiero pod koniec XIX wieku złożami zainteresował się przemysł. W Baku pojawili się przemysłowcy, tacy jak Ludvig Nobel i bracia Rothschildowie, którzy rozkręcili tam nowoczesną branżę petrochemiczną. W 1941 roku Azerbejdżan, będący wówczas częścią Związku Radzieckiego, dostarczał już 175 milionów baryłek ropy naftowej rocznie - 75 procent całego wydobycia ropy w ZSRR. Miasto i jego zasoby były jednym z celów inwazji nazistowskich Niemiec na Związek Radziecki.

Prawdziwy naftowy boom nadszedł jednak dopiero po wojnie. W 1949 r. radzieccy inżynierowie przyjrzeli się bliżej rafie, którą marynarze nazywali "Czarną Skałą". Na maleńkiej wyspie przeprowadzili próbne odwierty. W nocy 7 listopada 1949 r. wydobyli najwyższej jakości ropę, której złoża znajdowały się na głębokości 1100 metrów pod dnem morskim. Wkrótce potem w tym miejscu zbudowano pierwszą na świecie morską platformę wiertniczą.

Choć słowo "platforma" nie oddaje tego, czym stało się Neft Dashlari. Wkrótce nad powierzchnią morza pojawił się prawdziwy potwór ze stali i drewna, który jak ameba rozprzestrzeniał się nad morskimi falami. W czasach świetności tego miejsca, morskie miasto składało się z około 2000 platform wiertniczych, połączonych siecią wiaduktów mostowych o długości 300 kilometrów.

A obok platform wyrosło nad morskimi falami prawdziwe miasto. Dowożenie pracowników do ogromnej instalacji z lądu uznano za nieopłacalne, bo podróż do wybrzeża zajmuje stąd od 6 do 12 godzin. Zamiast tego 40 km od brzegu postawiono bloki mieszkalne dla 5 tys. robotników, a do ich dyspozycji oddano także własną fabrykę napojów, boisko do piłki nożnej, bibliotekę, piekarnię, pralnię, kino na 300 miejsc, łaźnię, ogród warzywny, a nawet zadrzewiony park, do którego ziemia została przywieziona z lądu. Fundament głównej osady składa się z siedmiu zatopionych statków, w tym "Zoroastera", pierwszego na świecie tankowca, zbudowanego w Szwecji, a także serii sztucznych wysp usypanych przez radzieckie pogłębiarki. .

W mieście, choć głośno o tym nie mówiono, pojawiły się nawet prostytutki. Pracownikom dostarczano wszelkich możliwych luksusów, bo od nich zależała gospodarka ZSRR. Azerbejdżan dostarczał 75 proc. radzieckiej ropy, a Neft Dashlari było głównym ośrodkiem wydobycia ropy w republice. Miasto było znane jako "stalinowska utopia dla klasy robotniczej".

Ale nic nie trwa wiecznie, a dziś utopia przypomina bardziej dystopię. Podmorskie złoża ropy w znacznym stopniu wyschły, a w mieście pozostał jedynie drobny ułamek liczby pracowników jaka żyła i pracowała tutaj w czasach jego świetności. Większość platform jest obecnie nieużywana lub nie można do nich dotrzeć, ponieważ mosty prowadzące do nich zawaliły się. Z 300 kilometrów dróg tylko 45 kilometrów nadaje się do użytku, a nawet one popadły w ruinę. Życie w powoli pochłanianym przez morze mieście staje się coraz bardziej niebezpieczne: w 2015 r. trzech pracowników zginęło, kiedy ich kwatery runęły do morza podczas sztormu.

Były plany remontu Neft Dashlari, a nawet przekształcenia go w tropikalny luksusowy kurort wakacyjny, ale nic z nich nie wyszło. Dziś ośrodek daje tylko niewielki ułamek produkcji ropy w Azerbejdżanie. Eksperci szacują, że złoża ropy pod miastem przetrwają jeszcze tylko 20 lat. Za kilkadziesiąt lat z tego gigantycznego labiryntu na morzu pozostanie tylko rdzewiejąca stal wystająca z fal.

Przeczytaj też: Miasta 15-minutowe - co to jest? Definicja, przykłady i korzyści