Jak chronić oczy przed słońcem? Szkła okularów mają znaczenie

Promienie ultrafioletowe (UV) to niewidzialny wróg, który przenika tkanki oka głębiej niż światło widzialne. National Eye Institute w raporcie z 2019 roku podkreśla, że długotrwała ekspozycja na UVA i UVB sprzyja zaćmie, pterygium (narośli na spojówce), uszkodzeniom siatkówki oraz nowotworom powiek. Jedynie okulary z filtrem UV400, blokującym 99-100% tych promieni, gwarantują pełną ochronę. Badanie z 2018 roku, opublikowane w "Journal of Exposure Science & Environmental Epidemiology" przez naukowców z University of Alabama, ujawnia, że szkła z ochroną UVA poniżej 86% mogą pogorszyć sytuację, rozszerzając źrenice i zwiększając ekspozycję na UV. Tanie okulary bez certyfikatu bywają bardziej szkodliwe niż brak okularów.

Kształt okularów i przyleganie

Światło słoneczne nie atakuje oczu wyłącznie z przodu - jego promienie docierają pod różnymi kątami, zwłaszcza w specyficznych warunkach. Na plaży woda odbija nawet do 80% promieni UV, w górach śnieg może zwiększyć ich intensywność o 10% na każde 1000 metrów wysokości. Na otwartej przestrzeni, podczas jazdy na rowerze, wiatr i ruch mogą dodatkowo narażać oczy na podrażnienia. Tradycyjne okulary, nawet z wysokiej jakości soczewkami, często pozostawiają luki po bokach, a to niestety zmniejsza ich skuteczność.

Modele typu wrap-around, czyli oprawki owijające się wokół twarzy, to prawdziwy przełom w ochronie oczu. Ich zakrzywiona konstrukcja minimalizuje dostęp promieni UV z boków. Jak wykazało badanie opublikowane w 2018 roku w "Journal of Exposure Science & Environmental Epidemiology", tego typu okulary znacząco redukują ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe w porównaniu do tradycyjnych, płaskich oprawek. Dzięki szczelnemu przyleganiu do twarzy, wrap-around blokują nawet te promienie, które odbijają się od wody, piasku i śniegu.

Podczas wspinaczki górskiej, jazdy na nartach i na rowerze, zwykłe okulary przeciwsłoneczne często okazują się niewystarczające. Tu na scenę wkraczają gogle i sportowe modele okularów, które oferują niemal całkowitą ochronę stref okołogałkowych. Ich konstrukcja eliminuje wszelkie szczeliny, przez które mogłyby przedostać się promienie UV, a dodatkowo zapewnia stabilność nawet podczas dynamicznego ruchu. Wiele z tych modeli jest wyposażonych w wymienne soczewki, które można dostosować do zmieniających się warunków oświetleniowych - od jaskrawego słońca po zachmurzone niebo.

Kolory soczewek

Każdy odcień soczewek w okularach przeciwsłonecznych pełni określoną funkcję, wpływając na percepcję światła, kontrast, ostrość widzenia i komfort użytkowania. Jak podkreślają eksperci z REI w poradniku opublikowanym w 2023 roku oraz badania naukowe przeprowadzone przez University of Georgia w 2017 roku w "Optometry and Vision Science", odpowiednio dobrany kolor soczewki może znacząco poprawić bezpieczeństwo i wydajność podczas różnych aktywności, od spacerów po plaży po wymagające wyprawy górskie czy jazdę na rowerze w deszczu.

• szare soczewki: to klasyka wśród okularów przeciwsłonecznych. Jak wskazują specjaliści z REI, szare szkła skutecznie redukują ogólne natężenie światła - nawet o 15-30% w zależności od stopnia przyciemnienia - bez zniekształcania naturalnych barw otoczenia. Dzięki temu kolory pozostają wierne, a oczy nie muszą się dodatkowo dostosowywać do zmienionej palety. To czyni je idealnym wyborem na plażę, miejskie spacery czy jazdę samochodem w jasny dzień. Warto jednak pamiętać, że w słabym oświetleniu, czy gęstym zalesieniu, szare soczewki mogą nieco ograniczać widoczność;
• brązowe i miedziane soczewki: najlepiej sprawdzają się przy intensywnym nasłonecznieniu, np. podczas górskich wędrówek, wspinaczki czy wędkowania. Ich ciepły odcień redukuje jasność i zwiększa kontrast, poprawiając percepcję szczegółów, takich jak nierówności terenu czy przeszkody na szlaku. Według badań z 2019 roku opublikowanych w "Journal of Sports Sciences", brązowe soczewki mogą zmniejszyć zmęczenie oczu nawet o 20% w porównaniu do neutralnych szarych szkieł, dzięki lepszemu filtrowaniu niebieskiego światła, które jest szczególnie męczące dla siatkówki;
• żółte i bursztynowe soczewki: to specjalistyczne rozwiązanie dla warunków o niskim natężeniu światła, takich jak deszcz, zmierzch, poranna mgła czy pochmurne dni. Jak wykazały badania przeprowadzone przez University of Georgia w 2017 roku, te kolory soczewek skutecznie filtrują krótsze fale świetlne (niebieskie i fioletowe), zwiększając kontrast i poprawiając widoczność nawet o 30% w porównaniu do neutralnych szkieł. Dzięki temu obiekty, które w słabym świetle mogłyby się zlewać, stają się wyraźniejsze, podczas jazdy na rowerze lub biegania o zmierzchu. Jednak w pełnym słońcu żółte soczewki mogą być zbyt jasne, przepuszczając nawet 70-80% światła;
• zielone soczewki: łączą zalety szarych i brązowych szkieł. Zielony odcień zapewnia umiarkowane zwiększenie kontrastu, jednocześnie zachowując stosunkowo wierne odwzorowanie kolorów. Są one szczególnie skuteczne w zmiennych warunkach oświetleniowych, np. podczas przejścia z otwartej przestrzeni do lasu, gdzie światło przeplata się z cieniem. Zielone soczewki redukują odblaski i są komfortowe dla oczu, dlatego będą dobrym wyborem na długie dni spędzone na zewnątrz, np. podczas wędkowania czy gry w golfa.

Nie tylko ciemne soczewki przeciwsłoneczne mają znaczenie w ochronie przed UV. Osoby noszące okulary korekcyjne lub przezroczyste soczewki powinny zwrócić uwagę na ich właściwości ochronne. Badanie z 2019 roku w Clinical Ophthalmology wykazało, że soczewki z absorbentem UV blokują 93-98% promieni UV, podczas gdy standardowe szkła bez takiej powłoki przepuszczają nawet 58% promieniowania, oferując zaledwie 42% ochrony. To szczególnie istotne dla osób, które spędzają dużo czasu na zewnątrz, np. podczas spacerów czy jazdy samochodem.

Polaryzacja i powłoki

Polaryzacja to sprzymierzeniec kierowców i miłośników sportów wodnych, eliminujący odblaski od dróg czy jezior. Jednak na śniegu czy lodzie może okazać się zdradliwa. Eksperci z SportRx w analizie z 2022 roku zwracają uwagę, że polaryzowane soczewki utrudniają rozróżnianie warstw śniegu i lodu, a to niestety zwiększa ryzyko na stokach i w wysokich górach. W takich warunkach lepiej wybrać szkła niepolaryzowane lub specjalistyczne. Powłoki lustrzane, choć efektowne, ograniczają ilość światła widzialnego, ale nie zastępują filtra UV - zawsze sprawdzaj certyfikat UV400, by uniknąć złudnego poczucia bezpieczeństwa.

Kategorie i transmisja VLT

Okulary przeciwsłoneczne klasyfikuje się w kategoriach od 1 (lekko przyciemnione, VLT 46-79%) do 4 (bardzo ciemne, VLT 3-7%). Zbyt ciemne soczewki, jak ostrzega University of Utah Health w raporcie z 2023 roku, mogą rozszerzać źrenice, wpuszczając więcej promieni UV, jeśli filtr jest niewystarczający. Specjaliści rekomendują kategorie 2-3 (VLT 8-43%) jako optymalne, zapewniające równowagę między redukcją blasku a przejrzystością obrazu. To rozwiązanie uniwersalne - od codziennych spacerów po wakacyjne przygody.

Powszechne przekonanie, że wyższa cena okularów przeciwsłonecznych gwarantuje lepszą ochronę, jest tylko częściowo prawdziwe. Najważniejszym aspektem są normy, ISO 12312-1:2013, które określają wymagania dla filtrów UV. Okulary z certyfikatem UV400, blokującym 100% promieni UVA i UVB, mogą kosztować zarówno 50 zł w aptece lub 1000 zł w salonie renomowanej marki. Badanie opublikowane w 2019 roku w czasopiśmie Clinical Ophthalmology przez University of Auckland jasno wykazało, że tańsze okulary z certyfikatem UV400 oferują ochronę porównywalną do modeli premium. Logo na oprawkach nie jest więc wyznacznikiem skuteczności.

W Polsce ceny dobrych okularów przeciwsłonecznych zaczynają się od 150-300 zł za solidne modele z apteki lub salonu optycznego. Są to okulary z podstawowymi filtrami UV i polaryzacją, które sprawdzają się w codziennym użytkowaniu. Modele sportowe, wyposażone w zaawansowaną geometrię soczewek, powłoki antyrefleksyjne czy regulowane oprawki, to wydatek rzędu 400-800 zł. Marki premium oferują produkty w przedziale cenowym 500-1500 zł. Ich cena wynika z ochrony, ale także z designu, materiałów (np. tytanowych oprawek) i prestiżu marki.

Według raportu Canadian Association of Optometrists z 2021 roku, aż 80% całkowitej ekspozycji na UV w ciągu naszego życia przypada na okres przed 18. rokiem życia. Wynika to z faktu, że dziecięce oczy mają większe źrenice i bardziej przejrzyste soczewki, które przepuszczają więcej promieniowania. Dlatego okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV400 są dla dzieci koniecznością - zarówno na plaży, jak i podczas zabawy w parku czy jazdy rowerem. Ceny dziecięcych okularów przeciwsłonecznych zaczynają się od 100-200 zł w salonach optycznych. Modele dla dzieci często mają elastyczne, wytrzymałe oprawki, dostosowane do aktywnego trybu życia, a to podnosi ich cenę do 200-400 zł. Powinny być dobrze dopasowane do twarzy dziecka, aby zminimalizować odsłonięcie oczu od boków.

Uważaj na podróbki i tanie okulary bez certyfikatów, często sprzedawane na bazarach za 20-50 zł. Brak odpowiednich filtrów może prowadzić do większej ekspozycji na UV, ponieważ ciemne soczewki powodują rozszerzenie źrenic, przepuszczając więcej szkodliwych promieni. Dlatego zawsze należy sprawdzać oznaczenia UV400 lub EN ISO 12312-1 na produkcie.