Mirosław Hermaszewski. Pierwszy Polak w kosmosie

Mirosław Hermaszewski to jedyny polski kosmonauta, który odbył lot w kosmos. Szansę na podobne dokonanie miał również Zenon Jankowski, ale jego misja nie doszła do skutku i ostatecznie znalazł się w załodze rezerwowej. Kolejnym Polakiem w kosmosie, po wielu dekadach od lotu Hermaszewskiego, będzie Sławosz Uznański-Wiśniewski, który leci na Międzynarodową Stację Kosmiczną w ramach polskiej misji Ignis.

Kosmonauta Mirosław Hermaszewski ma na koncie dokonania, którymi nie może pochwalić się żaden inny Polak. Dlatego przybliżmy jego sylwetkę. Rodak urodził się 15 września 1941 r. w Lipnikach i był najmłodszym wśród wszystkich siedmiu dzieci, które mieli państwo Hermaszewscy. W czerwcu 1945 r. rodzina została wysiedlona z Kresów Wschodnich i trafiła na Dolny Śląsk.

Mirosław Hermaszewski wraz z matką (ojciec zmarł podczas rzezi wołyńskiej) i rodzeństwem trafił do Wołowa nieopodal Wrocławia. To w tym mieście spędził dzieciństwo oraz wczesną młodość. W Wołowie ukończył szkołę podstawową oraz Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika. Miasto obecnie planuje budowę planetarium oraz muzeum poświęconego polskiemu kosmonaucie.

W 1960 r. zaczął aktywnie działać w Aeroklubie Wrocławskim, gdzie zdobywał nowe umiejętności. Jesienią 1961 r. postanowił wstąpić do Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie, gdzie uzyskał m.in. kwalifikacje dla pilota samolotu MiG-15. Z czasem trafił do 62. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego OPK im. Powstańców Wielkopolskich 1918-1919, gdzie m.in. zdobył przeszkolenie na samolocie naddźwiękowym MiG-21.
W 1968 r. Mirosław Hermaszewski trafia do Akademii Sztabu Generalnego w Warszawie, którą ukończył z wyróżnieniem. Pilot służył w Wojskach Obrony Powietrznej Kraju do 1978 r., a więc do roku jego lotu w kosmos.

Mamy lato 1976 r. 13 lipca tego roku w Moskwie zostało podpisane porozumienie Interkosmos między ZSRR a Bułgarią, Czechosłowacją, Kubą, Mongolią, NRD, Polską, Rumunią i Węgrami. Celem projektu było wspólne załogowe badanie kosmosu. Program zakładał, że najpierw na orbitę okołoziemską (w latach 1977-78) udadzą się przedstawiciele Polski, NRD oraz Czechosłowacji.

Program zakładał wysyłanie w kosmos załóg składających się z dwóch członków. Pilotem każdej miał być kosmonauta z ZSRR, a przedstawiciele pozostałych krajów mieli pełnić rolę badaczy. Co ciekawe, selekcja w Polsce rozpoczęła się na kilka miesięcy przed lipcowym porozumieniem podpisanym w Moskwie. Zadanie to powierzono Wojskowemu Instytutowi Medycyny Lotniczej (WIML), która zaczęła szukać idealnego kandydata wśród ponad 400 polskich pilotów samolotów odrzutowych.

Wybór specjalnej komisji padł na Mirosława Hermaszewskiego i Zenona Jankowskiego, którzy zostali następnie skierowani do szkolenia kosmonautycznego. Dwójka odleciała do Centrum Przygotowań Kosmonautów 4 grudnia 1976 r.

Szkolenie, które przeszli Hermaszewski oraz Jankowski, trwało miesiącami. Początkowo było teoretyczne, ale potem rodacy musieli zgłębić m.in. tajniki wiedzy z zakresu eksploatacji statku kosmicznego Sojuz czy stacji orbitalnej Salut-6. Latem 1977 r. stworzono dwie drużyny. Hermaszewski został przydzielony do pilota Piotra Klimuka, z którym to ostatecznie poleciał w kosmos. Zatwierdzenie tej załogi odbyło się 25 czerwca 1978 r., czyli na... dwa dni przed startem. Jankowski wtedy stracił własną szansę.

Mirosław Hermaszewski poleciał w kosmos 27 czerwca 1978 r. Start odbył się z wyrzutni nr 1 kompleksu nr 5 kosmodromu Bajkonur, a więc tej samej, z której 17 lat wcześniej wystrzelono Jurija Gagarina. Rakieta oderwała się od powierzchni o 17:27 czasu w Polsce. Pierwszy Polak poleciał w kosmos na pokładzie statku Sojuz-30. Po niespełna 9 minutach od startu kosmonauci znaleźli się na orbicie okołoziemskiej, gdzie spędzili kilka kolejnych dni.

W trakcie czwartego okrążenia Ziemi Sojuz-30 przeleciał m.in. nad Polską i Hermaszewski miał okazję podziwiać nocne światła w Warszawie oraz Wrocławiu. Kolejnego dnia wyprawy nastąpiło połączenie z Salutem-6. W trakcie misji rodaka przeprowadzono w kosmosie kilka polskich eksperymentów. Wśród nich był m.in. "Smak", którego celem było sprawdzenie odczuć smakowych w warunkach nieważkości czy "Zdrowie" polegający na badaniu wydolności fizycznej kosmonauty bezpośrednio przed startem i po wylądowaniu z użyciem aparatury Fizjotest.

Polscy specjaliści przygotowali 9 eksperymentów (z czego 5 opracowali wyłącznie Polacy bez pomocy innych narodów), nad którymi praca na orbicie okołoziemskiej potrwała do 4 lipca. Później wyniki spakowano i dzień później kosmonauci wrócili na Ziemię, gdzie wylądowali na stepach kazachskich. Cała misja Hermaszewskiego w kosmosie potrwała 7 dni, 22 godziny, 2 minuty i 59 sekund.

Lot polskiego kosmonauty spotkał się z uznaniem. Hermaszewski otrzymał za udział w misji ważne odznaczenia. Były to Złota Gwiazda Bohatera Związku Radzieckiego, Order Lenina oraz Order Krzyża Grunwaldu I Klasy. Przy okazji kilka tygodni po powrocie na Ziemię awansowano go do stopnia podpułkownika (22 lipca 1978 r.).

Choć Mirosław Hermaszewski jako jedyny Polak w kosmosie, z pewnością ma ogromne zasługi dla kraju, tak jego postać budzi również pewne kontrowersje. W latach 1981-83 był członkiem Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, ale sam stwierdził, że wcielono go tam bez jego wiedzy, a w tym czasie przebywał w Moskwie, gdzie studiował.

Natomiast w 1983 r. został wybrany na wiceprzewodniczącego Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Pewni historycy (na podstawie teczek personalnych będących w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej) zarzucają mu bycie w latach 1962-1964 tajnym współpracownikiem WSW.

Mirosław Hermaszewski zmarł 12 grudnia 2022 r., w wyniku komplikacji po przebytym zabiegu operacyjnym. W chwili śmierci miał 81 lat. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.