Szympansy podejmują racjonalne wybory. Ważą sprzeczne dowody jak ludzie

Jedną z cech inteligencji, jaką ją zwykle pojmujemy, jest umiejętność podejmowania racjonalnych wyborów. Decyzje podyktowane rozumem - chłodną kalkulacją, a nie gorącymi emocjami czy instynktami - mogą zapewnić większe korzyści w perspektywie długoterminowej.

W kulturze zachodniej, będącej pod wielowiekowym wpływem idei antropocentryzmu, do dziś panuje często przekonanie, że jedynie ludzie mają rozum, zaś zwierzęta posiadają jedynie instynkt. Z pewnością nie pomaga to, że pojęcia te bywają bardzo różnie definiowane. Wyłania się z tego jednak pewna idea - że zwierzęta nie posługują się rozumem i o ile podejmują decyzje, to robią to instynktownie i na gorąco. Czy jednak to powszechna zasada?

Odkrycia naukowe dotyczące zwierząt od kilkudziesięciu lat pokazują, że nie są one tak głupie, jak przez wieki sądzono. Bardziej inteligentne gatunki lub ich przedstawiciele posiadają zdolności poznawcze i rozumowe o wiele bardziej zaawansowane, niż mogło się wydawać. Niedawno pisaliśmy choćby o umysłowym kategoryzowaniu obiektów przez psy, nawet gdy widzą je pierwszy raz. Sporą inteligencję posiadają także małpy, w tym nasi najbliżsi genetycznie kuzyni, czyli szympansy.

Autorzy nowego badania sprawdzili, czy nasi krewniacy są w stanie rozważać słabe i mocne dowody dotyczące lokalizacji nagrody - pożywienia. Odkryli oni, że szympansy prawidłowo wywnioskowały najbardziej racjonalną opcję w oparciu o siłę dowodów. Na czym dokładnie to polegało?

Ludzie, o ile nie są zatwardziali w sztywnych przekonaniach, potrafią zmieniać swoje nastawienie w oparciu o nowe dowody. Mogą też posiadać umiejętność weryfikacji i ważenia dowodów w sposób racjonalny. Dotąd nie było jasne, czy potrafią to również inne gatunki.

"Zbadaliśmy, czy i jak szympansy (Pan troglodytes) aktualizują swoje wstępne przekonanie o lokalizacji nagrody w oparciu o sprzeczne dowody" - wyjaśniają autorzy nowego badania. W dwóch eksperymentach wzięło udział 15 szympansów. Jako nagrody użyto pożywienia, które ukryto w jednej z dwóch możliwych lokalizacji. Przedstawiono im dowód, że znajduje się ono w jednym z pojemników, co skłoniło je do jego wyboru. Następnie przedstawiono kolejny dowód faworyzujący drugi pojemnik.

W pierwszym eksperymencie najpierw przedstawiono silny dowód (np. możliwość zajrzenia przez szklaną ścianę pudełka) na pierwszy wybór, a następnie słabszy dowód (np. dźwięk potrząsania pojemnikiem z drewnianym klockiem w środku) na wybór alternatywny. Przeprowadzono także wersję eksperymentu z odwrotną kolejnością. W drugim eksperymencie nastąpiło pewne odwrócenie. Jako dowody silne zakwalifikowano dowody słuchowe, a jako dowody słabe - pośrednie dowody wzrokowe (widoczne ślady pożywienia).

"Szympansy reagowały na przeciwny dowód w sposoby przewidziane przez model formalny racjonalnej rewizji przekonań - pozostawały wierne swojemu pierwotnemu przekonaniu, gdy dowody na poparcie przeciwnego przekonania były słabsze, ale dokonywały rewizji swojego wstępnego przekonania, gdy popierające go dowody były silniejsze" - tłumaczą autorzy badania.

Jak twierdzą eksperci na podstawie wyników tego badania, wybory dokonywane przez szympansy są zgodne z zasadą przemienności, według której "czyjeś przekonanie powinno zależeć od sumy wszystkich wcześniej postrzeganych dowodów - niezależnie od tego, w jakiej kolejności zostały one zdobyte". Autorzy odnotowali, że szympansy dokonywały optymalnego wyboru, faworyzując opcje poparte silnymi dowodami, i nie było znacząco istotne, czy były one przedstawione przed czy po słabych dowodach. To część modelu racjonalnego podejmowania decyzji.

"Wyniki sugerują, że ten wzorzec rewizji przekonań był kierowany przez wyraźną reprezentację i ważenie dowodów. Wszystkie te odkrycia wskazują, że szympansy metakognitywnie szacują sprzeczne dowody w procesie refleksji" - podsumowują autorzy eksperymentu. Oznacza to, że szympansy są zdolne do nie tylko do myślenia, ale także myślą o swoim myśleniu.

Źródło: Hanna Schleihauf et al., Chimpanzees rationally revise their beliefs. Science 390, 521-526 (2025). DOI: 10.1126/science.adq5229.