Kiedy Persja zmieniła się w Iran? Kilka słów o mocarstwie z Bliskiego Wschodu
O Iranie zrobiło się bardzo głośno za sprawą jego powietrznego ataku na Izrael. Jeszcze nie tak dawno niemal cały świat nazywał to państwo Persją. Jak to się stało, że jedno z największych krajów Bliskiego Wschodu zmieniło swoją nazwę?
Spis treści:
Kilka dni temu Iran zaatakował dronami i rakietami Izrael. Miała być to odpowiedź za zaatakowanie irańskiej placówki dyplomatycznej w Syrii - Izrael nigdy nie potwierdził i nie zaprzeczył tym twierdzeniom. Dlatego też wielkie państwo z Bliskiego Wschodu znów znalazło się na ustach całego świata.
Gdzie leży Iran?
Iran znajduje się na Bliskim Wschodzie, między Morzem Kaspijskim na północy a Zatoką Perską i Zatoką Omańską na południu. Od zachodu graniczy z Irakiem i Turcją, od północy z Armenią, Azerbejdżanem i Turkmenistanem, a od wschodu z Afganistanem i Pakistanem.
Obszar kraju zamieszkiwany jest przez ponad 81,4 mln ludzi, głównie przez Persów (65 proc.), Azerów (16 proc.) i Kurdów (7 proc.). Natomiast dominującą religią jest islam szyicki. Warto wspomnieć, że Iran jest republiką teokratyczną, czyli władze w państwie sprawuje najwyższy kapłan, zaś duchowni decydują zarówno o sprawach religijnych, jak i cywilnych.
Starożytna i współczesna historia Iranu
Iran ma niezwykle bogatą historię. Pierwszy ślad człowieka na tym obszarze datuje się na 40 000 lat p.n.e. - są nimi malowidła naskalne przedstawiające polowanie na niedźwiedzie, dziki, a także na... nosorożce. Następnie teren zamieszkiwany był przez wiele pradawnych społeczeństw, jednakże pierwszym państwem, które tutaj powstało było Elam (założenie około 4200 r. p.n.e.).
Przełomowym wydarzeniem było przybycie na ten obszar Ariów, którzy są przodkami dzisiejszych Irańczyków. Nastąpiło to pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Stworzyli oni własne imperium, które w ok. 550 r. p.n.e. zostało przejęte przez Persów. Właśnie Persowie stworzyli najsilniejsze państwo w dziejach Iranu.
Nic nie może wiecznie trwać, wielkie państwo Persów zostało podbite przez Aleksandra Wielkiego. Kolejne twory państwowe rozwijały się i upadały (toczyły także wojny z Rzymem). Obszar dzisiejszego Iranu został przejęty przez Arabów i stał się częścią kalifatu Umajjadów. Wówczas rozprzestrzenił się islam (stał się dominująca religią w X wieku n.e.).
Dalej tereny przeszły w ręce wojsk mongolskich Czyngis-chana (1220-56). Po nieudanych rządach wyrosło tutaj kilka państw feudalnych. Dopiero dynastia Safawidów (1502-1736 r.) zjednoczyła Iran, a granice zaczęły przybierać dzisiejszy kształt. Nawiązali oni liczne stosunki dyplomatyczne z krajami Europy, w tym z Polską.
W 1772 roku Afganowie spustoszyli i ograbili państwo. Kraj w okresie 1848-96 stał się niejako półkolonią państw europejskich (głównie Wielkiej Brytanii i Rosji), za sprawą swojej zależności od kapitału zagranicznego. W 1919 roku Persja na mocy traktatu została protektoratem brytyjskim.
Od Persji do Iranu. W tle rewolucja islamska
Podczas II wojny światowej doszło do wkroczenia na teren Persji sił sowiecko-brytyjskich. Szach Mohammad Reza Pahlawi w 1935 roku oficjalnie poprosił zagraniczną dyplomację o stosowanie nazwy "Iran". Właśnie od tego roku Presja nazywana jest w ten sposób. W 1942 roku państwo otrzymał gwarancję suwerenności i integralności terytorialnej, zaś w 1943 roku Iran wypowiedział wojnę Rzeszy.
Po wojnie doszło do zbliżenia Iranu do USA i Wielkiej Brytanii za sprawą wydobycia ropy naftowej. Trzeba odnotować, że w 1953 roku doszło do zamachu stanu, w rezultacie odsunięto od władzy irańskiego demokratycznego premiera Mohammada Mosaddeghe. Władzę absolutną przejął wspierany przez USA monarcha Mohammad Reza Pahlawi. Co ciekawe w 2013 roku CIA oficjalnie przyznała się, że była zaangażowana w planowanie i wykonanie tego zamachu. W kolejnych dekadach Iran był promowany przez USA jako demokratyczne państwo. Teheran nadał wówczas prawa wyborcze kobietom.
Wraz z coraz swobodniejszym życiem społecznym przeprowadzano coraz brutalniejsze prześladowania opozycji. Coraz częściej rząd był krytykowany za korupcję i tępienie opozycji (w tym tortury). W efekcie wybuchły gwałtowne protesty, które przerodziły się w irańską rewolucję islamską. Szach został obalony w 1979 roku.
Nowe władze Iranu z przyczyn ideologicznych zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem i RPA, doszło także do nacjonalizacji mienia należącego do byłej rodziny cesarskiej. W tym samym roku Iran stał się państwem opartym na zasadach islamu i prawie religijnym - szariacie. W 1980 roku Irak zaatakował dawną Presję, wojna ciągnęła się przez aż osiem lat.
Po zamachu terrorystycznym na World Trade Center prezydent Iranu udzielił poparcie USA w wojnie z afgańskimi Talibami. Jednakże mimo to ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush umieścił Teheran na "osi zła". W ostatnich latach kością niezgody jest atomowy program Iranu, który na Zachodzie jest postrzegany jako chęć stworzenia broni atomowej.
Skąd pochodzi nazwa Iran?
Jak podają źródła słowo "Iran" pochodzi z języka perskiego z formy Eran (partyjskie Arjan) - pojawiła się ona na monetach z III wieku n.e. Eran z kolei jest "skrótem" od Eranszahr (pat. Arjanszahr), co oznacza państwo Ariów, o których wcześniej wspominano. Słowo to było traktowane przez Ariów jako określenie ludów irańskich.
Starożytni Grecy określali Iran mianem "Persis", co wywodzi się od "Parsa", czyli nazwy Persów, jednego z ludów irańskich. W tym okresie Iran został zdominowany przez ten lud, zaś ówcześni Grecy zaczęli używać "Persis" do określenia wszystkich ludów irańskich i samego państwa. Od Greków "Persja" przedostała się do innych języków europejskich.
