Odczytano DNA mumii sprzed 7000 lat. To mieszkanki zielonej Sahary

Dzięki badaniom mumii sprzed 7000 lat naukowcom udało się ustalić pochodzenie ludzi zamieszkujących "zieloną Saharę". Badacze odczytali ich cały genom, czyli bardzo szczegółowe informacje genetyczne. Kim są mumie saharyjskie i co wiadomo o ich życiu?

Część naukowców zakładała, że ludzie zamieszkujący południową Saharę - wtedy jeszcze zieloną sawannę - migrowali tam z obszarów nad Morzem Śródziemnym. Nie było jednak dostatecznych dowodów. Gorący, suchy klimat, który zdominował Saharę, co prawda sprzyja konserwacji niektórych materiałów, ale w starożytnych kościach ludzkich z tamtego okresu nie zachowało się wiele materiału DNA.

Przełom nastąpił dopiero teraz, gdy archeologom i genetykom udało się pozyskać satysfakcjonujące dane z mumii saharyjskich kobiet, które znaleziono w jaskini na południu Libii. W sumie odkryto pogrzebane szczątki 15 kobiet i dzieci. Najprawdopodobniej zajmowały się one poławianiem ryb oraz hodowlą kóz i owiec. Spośród nich wybrano najlepiej zachowane szkielety.

"Zaczęliśmy od tych dwóch, ponieważ zachowały się one najlepiej - ich skóra, więzadła, tkanki" - powiedział Savino di Lernia, współautor badania opublikowanego we wtorek (1.04) w czasopiśmie "Nature". Badanie to omawia nieznaną wcześniej grupę ludzi, która w pełni odłączyła się od ówczesnej populacji subsaharyjskiej. Naukowcom po raz pierwszy udało się zrekonstruować cały genom wczesnych Saharyjczyków.

Wykopaliska odbywały się w południowo-zachodniej Libii, tuż przy granicy z Algerią. Jaskinię, którą nazwano "Takarkori", archeolodzy eksplorowali już w latach 2003-2006. Mimo że dziś znajduje się pośrodku pustyni, 7000 lat temu w pobliżu znajdowało się jezioro. Na miejscu znaleziono m.in. odłamki ceramiki impregnowanej tłuszczem mlecznym, co stanowi najstarszy dowód mleczarstwa w Afryce. Opodal jaskiń odkryto też malowidła naskalne przedstawiające sceny polowań i motywy pasterskie.

Znaleziono tam także szczątki 15 kobiet i dzieci, pochowanych najpewniej 8000-4000 lat temu. Dwie kobiety po czterdziestce umarły najpewniej 5000 lat p.n.e., czyli już po zmianie klimatu na pustynny. Ich ciała zostały naturalnie zmumifikowane, zaś DNA mumii zachowało się na tyle dobrze, że naukowcom udało się zrekonstruować ich pełne genomy.

Informacje genetyczne mumii zostały porównane z danymi o starożytnych i współczesnych populacjach, którymi dysponują naukowcy. Wynika z nich, że przodkowie tych kobiet byli Afrykańczykami subsaharyjskimi. Przeczy to wcześniejszym spekulacjom, iż ludność saharyjska pochodziła z północnej Afryki, a później zmieszała się z ludnością subsaharyjską i śródziemnomorską. Nie migrowali oni też z Lewantu.

Społeczność zamieszkująca okolice jaskini Takarkori najprawdopodobniej migrowała podczas pierwszego dużego "wyjścia z Afryki" ponad 50 tysięcy lat temu. U osób tych odkryto również geny neandertalczyków, z którymi ludzie współcześni mieszali się przed 50-60 tysiącami lat. U kobiety z najlepiej zachowanym DNA znaleziono jednak tylko niewielką zawartość genów naszych neandertalskich kuzynów - 10 razy mniejszą niż u współczesnych ludzi żyjących poza Afryką Subsaharyjską.

Badania genetyczne wykazały też, że te dwie kobiety wywodziły się z afrykańskiej populacji, której członkowie jako pierwsi współcześni ludzie przybyli do Europy. Dziś ta populacja jest już nieobecna na obu kontynentach. "To populacja, która oddzieliła się od Afryki Subsaharyjskiej, ale także jest ona odmienna od ludzi spoza dzisiejszej Afryki" - powiedziała Nada Salem, paleontogenetyczka z Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology (EVA) i współautorka badania.

Czy dzięki tym badaniom udało się rozwikłać wszystkie zagadki dotyczące życia, pochodzenia i spuścizny ludności "zielonej Sahary"? Nie do końca. Są jeszcze brakujące elementy układanki.

Odnaleziona w Takarkori ceramika przypomina tę z Afryki Północnej, co mogłoby sugerować kontakty z populacjami spoza Sahary. Nie wykryto jednak wymieszania się genów z tymi z zewnętrznych obszarów. Nie doszło do tego nawet po wprowadzeniu hodowli owiec i kóz 8300 lat temu, co stanowiło znaczący przełom technologiczny i kulturowy.

"Zielona Sahara nie była korytarzem ruchu ludności, ale z pewnością była korytarzem dla idei i technologii" - wyjaśnia Savino di Lernia, szef wykopalisk i archeolog z uniwersytetu Sapienza w Rzymie. Możliwe, że szerszy obraz uda się uzyskać dzięki badaniom innych miejsc pochówku na Saharze.

Źródło: Salem, N., van de Loosdrecht, M.S., Sümer, A.P. et al. Ancient DNA from the Green Sahara reveals ancestral North African lineage. Nature (2025). https://doi.org/10.1038/s41586-025-08793-7