Srebrny kielich sprzed 4 tysięcy lat może opowiadać o stworzeniu kosmosu
Osiem centymetrów srebra i cztery tysiące lat historii wystarczyły, by rozpalić jedną z najciekawszych debat o mitach starożytnego Bliskiego Wschodu. Nowa analiza kielicha z ˁAin Samiya sugeruje, że jego autor nie opowiadał o walce bogów, lecz o narodzinach kosmicznego porządku.
Gdy 55 lat temu archeolodzy wyjęli z grobowca na Wyżynie Judzkiej niewielki, ośmiocentymetrowy srebrny kielich z epoki środkowego brązu (ok. 2650-1950 p.n.e.), nikt nie spodziewał się, że jego zagadkowe sceny staną się jedną z najciekawszych debat o wierzeniach starożytnego Bliskiego Wschodu. Przez wiele lat dominowało przekonanie, że przedstawiono na nim wczesną wersję babilońskiego mitu o stworzeniu Enuma Elisz. Nowe badania opublikowane w Journal of the Ancient Near Eastern Society "Ex Oriente Lux" proponują jednak zupełnie inną interpretację.
Nie mit o stworzeniu, a historia stworzenia kosmosu
Kielich z ˁAin Samiya jest unikatem wśród znalezisk z Lewantu. Jest jedynym pełnoprawnym dziełem sztuki z tego okresu. Choć część naczynia została zniszczona, wciąż widać elementy obejmujące częściowo ludzką, częściowo zwierzęcą postać trzymającą w dłoniach fragmenty roślin, z rozetą (która wydaje się mieć niebiańską naturę) umieszczoną między nogami. Uważa się, że nogi należą do dwóch oddzielnych byków, oddzielonych od górnej części ciała postaci. Obok postaci chimery stoi duży i imponujący wąż.
Uczeni, którzy przez dekady doszukiwali się tu śladów walki boga Marduka z Tiamat, pomijali dwa szczegóły. Na naczyniu brak scen przemocy, a sam mit powstał około tysiąc lat później. Autorzy nowego badania sugerują więc, że to nie konkretna opowieść, lecz proces porządkowania kosmosu - od chaosu po ład.
Artysta skutecznie ukazał upływ czasu poprzez serię prostych wyborów stylistycznych. Na przykład po lewej słońce wydaje się dość małe, co wskazuje na jego niedawne narodziny, podczas gdy po prawej urosło i promieniuje siłą oraz szczęściem dzięki przedstawieniu en face.
Wskazują też na subtelne zmiany w wyglądzie bóstw. - Zamiast nagiej skóry później noszą elegancką tunikę, ich nakrycie głowy jest nowocześniejsze, a uszy zdobią kolczyki - piszą naukowcy. Nawet wąż "wydaje się widocznie postarzały".
Zobacz również:
Choć nowa interpretacja wydaje się przekonująca, badacze przyznają, że opiera się na ikonografii, nie na tekstach. Część uczonych pozostaje sceptyczna. Dr Mark Smith biblista z Princeton Theological Seminary powiedział dla magazynu "Smithsonian", że wizerunki te mogą nawiązywać do innych mitów, takich jak cykl Baala. - Myślę, że zarzuty co do założenia, że jest to babilońska historia stworzenia, są słuszne, ale nie jest jasne, czy w ogóle jest to mit stworzenia - mówi biblista.
Źródło: Phys.org
Publikacja: Eberhard Zangger i in., The Earliest Cosmological Depictions: Reconsidering the Imagery on the ˁin Samiya Goblet, Journal of the Ancient Near Eastern Society "Ex Oriente Lux" (2025). DOI: 10.5281/zenodo.17594729
