Małpy uzależniły się od tabletu. Zachowują się tak samo jak ludzie
Wielu rodziców doskonale wie, jak zachowuje się dziecko uzależnione od telefonu lub tabletu, a często też sami dorośli nie mogą się od nich oderwać. Nadmierna fascynacja ekranami dotykowymi nie jest jednak domeną wyłącznie ludzi. Wygląda na to, że to uzależnienie ma charakter ponadgatunkowy i może dotykać również inne ssaki naczelne. Japońscy badacze dali iPady uistiti białouchym, małpom z rodziny pazurkowcowatych. Ich zachowanie wydaje się podobne do ludzkiego i pomaga lepiej zrozumieć istotę uzależnienia od tabletu.
Spis treści:
Uzależnienie od tabletu. Treści w internecie pobudzają nasz układ nagrody
Uzależnienie od telefonu i tabletu ma złożone podłoże, a istotną rolę odgrywa w nim doświadczenie nagrody. Media społecznościowe, gry mobilne czy serwisy z krótkimi filmikami, takie jak TikTok, YouTube Shorts czy Instagram, są zaprojektowane tak, by angażować użytkownika i zatrzymać go jak najdłużej. Dosłownie porywają one naszą uwagę. Ich algorytmy dostosowują się do naszych upodobań, serwując nam treści z naszej bańki. Ten napływ satysfakcjonujących bodźców pobudza nasz układ nagrody, zwany też ośrodkiem przyjemności. Kluczowy jest tu przepływ dopaminy, neuroprzekaźnika dającego uczucie przyjemności.
W samej przyjemności nie ma oczywiście niczego złego ani szkodliwego. Ewolucja ukształtowała nas tak, abyśmy jako przyjemne postrzegali czynności sprzyjające zachowaniu zdrowia i przekazania genów. Gdy jednak pojawiły się sztuczne formy zapewniania rozrywki i wrażeń, układ nagrody zaczął być pobudzany ze zwielokrotnioną mocą, tak że oderwanie się od tych form - wliczając w to tablety i inne ekrany - powoduje efekt odstawienia podobnie jak w innych uzależnieniach, gdzie w grę wchodzą silne wyrzuty dopaminy.
Schemat działania uzależnienia nie jest ekskluzywny dla człowieka. Badania na zwierzętach pokazują, że również one potrafią uzależnić się od substancji i urządzeń, które zapewniają nienaturalnie wysoką, chwilową satysfakcję.
Badacze dali małpom tablety. Klikały w ekran iPada tak samo jak ludzie
Człowiek, choć wiele rzeczy robi na przekór całemu znanemu światu natury, nie jest zupełnie oderwany od świata zwierząt. Jako ssaka naczelnego wiele łączy go z innymi przedstawicielami tego rzędu. Dotyczy to również możliwości uzależnienia się od tabletu, o czym świadczą wyniki badania przeprowadzonego w Japonii przez naukowców z Central Institute for Experimental Medicine and Life Science (CIEM), którzy przeprowadzili badanie na 14 marmozetach - uistiti białouchych (Callithrix jacchus), niewielkich małpkach z rodziny pazurkowcowatych o rozmiarach dorosłego szczura (masa ciała 250-450 g). Badacze dali im iPady i obserwowali ich zachowanie.
Japońscy naukowcy umieszczali tablety w klatkach małp na 10 minut dziennie, 2-3 razy w tygodniu, przez okres dwóch miesięcy. Wstępnie na ekranie na iPada odtwarzały się jednocześnie miniaturki 9 filmów bez dźwięku, ukazujących różne małpy naczelne (inne niż człowiek). Gdy uistiti kliknęła którąś z nich, wideo się powiększało i włączał się dźwięk - odgłosy danego zwierzęcia. Badacze odnotowali, że po dwóch miesiącach powtarzania tych sesji "8 na 10 marmozet wykształciło nawyk dotykania ekranu". Najwyraźniej treści na ekranie były dla tych małych ssaków na tyle atrakcyjne, że postrzegały ich oglądanie i słuchanie jako nagrodę i nawykowo klikały miniaturki - podobnie jak ludzie robią to choćby na Instagramie.
Warunkowanie instrumentalne. Tak zawładnęły nami ekrany dotykowe
Zbadano też zachowanie małpek, gdy po stuknięciu w miniaturkę zamiast filmu z dźwiękiem zaczął pojawiać się czarny ekran. U trzech małpek liczba reakcji dotykowych zmalała, a u czterech - pozostała taka sama. "U tych ostatnich marmozet uznano, że zmiana bodźca stymulującego z wideo na czarny ekran prawdopodobnie odegrała rolę wzmacniającą zachowanie w tym teście" - wyjaśniają autorzy badania. "Te odkrycia wskazują, że zachowanie związane z dotykaniem ekranu, nowe wyuczone zachowanie u naczelnych innych niż człowiek, może być zachowaniem instrumentalnym, z reakcją audiowizualną w jego konsekwencji".
Wspomniane wyżej zachowanie wiąże się z warunkowaniem instrumentalnym, które w behawiorystyce oznacza uczenie się zachowań przez konsekwencje, które po nim następują. W zależności, czy będą one przyjemne (nagroda), czy nieprzyjemne (kara), rośnie lub maleje prawdopodobieństwo powtórzenia danego zachowania. Podobnie wygląda to u ludzi - gdy spodziewamy się (nawet podświadomie), że interakcja z ekranem dotykowym pobudzi nasz układ nagrody, tym chętniej sięgniemy po tablet czy smartfon. I tak rodzi się uzależnienie.
Źródło: Ando, K. (2025). Tablet Screen-Touch Behavior with Audiovisual Stimulus Consequences in the Common Marmoset (Callithrix Jacchus). International Journal of Comparative Psychology, 38. http://dx.doi.org/10.46867/ijcp.21145
