Testuję zastrzeżenie numeru PESEL. Czy to faktycznie chroni?

PESEL, czyli Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności, to unikalny jedenastocyfrowy numer identyfikacyjny. Każda jego cyfra ma swoje znaczenie:

• pierwsze sześć cyfr koduje datę urodzenia (rok, miesiąc, dzień),
• kolejne cztery to numer seryjny, w tym oznaczenie płci (parzysta dla kobiet, nieparzysta dla mężczyzn),
• ostatnia jest cyfrą kontrolną, zapewniającą poprawność numeru.

System PESEL, wprowadzony w 1979 roku, miał na celu usprawnienie ewidencji ludności, a dziś jest fundamentem wielu procesów administracyjnych, od podatków po świadczenia socjalne. Numer PESEL jest przydzielany każdemu obywatelowi Polski oraz cudzoziemcom zameldowanym na stałe lub czasowo w kraju. Służy do identyfikacji w kontaktach z urzędami, bankami czy służbą zdrowia. W wyjątkowych przypadkach, takich jak np. zmiana płci, daty urodzenia czy błędy administracyjne, możliwa jest zmiana numeru, choć wymaga to skomplikowanych procedur.

Numeru PESEL mogą zażądać przede wszystkim organy administracji publicznej, czyli urzędy gminy, urzędy skarbowe, ZUS czy NFZ, które wykorzystują go do ewidencji ludności, rozliczeń podatkowych, świadczeń emerytalnych czy opieki zdrowotnej. Banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, operatorzy telekomunikacyjni czy dostawcy usług, np. energii, również mają prawo prosić o PESEL w celu weryfikacji tożsamości przy zawieraniu umów, zakładaniu kont czy udzielaniu kredytów. W takich przypadkach podanie numeru jest uzasadnione, o ile wynika z przepisów prawa (np. ustawa o ewidencji ludności, ustawa o ochronie danych osobowych) lub jest niezbędne do realizacji umowy. Warto jednak pamiętać, że każdy podmiot żądający PESEL-u powinien jasno wskazać podstawę prawną lub cel jego przetwarzania, zgodnie z zasadami RODO.

Nieuprawnione żądanie lub niewłaściwe wykorzystanie numeru PESEL może prowadzić do poważnych konsekwencji, zarówno dla podmiotu, jak i osoby, której dane dotyczą. Oszuści, którzy uzyskają dostęp do PESEL-u, mogą wykorzystać go do kradzieży tożsamości, wyłudzenia kredytów, założenia fikcyjnych kont czy innych przestępstw.

Przykładem naruszenia jest sprawa szpitala we Wrześni, który w 2020 roku został ukarany przez Prezesa UODO karą 6800 euro za brak powiadomienia o wycieku danych pacjenta, w tym numeru PESEL.

W odpowiedzi na rosnące zagrożenia, od 1 czerwca 2024 roku obowiązują nowe przepisy umożliwiające zastrzeżenie numeru PESEL w aplikacji mObywatel. Z tej usługi do końca czerwca 2025 roku skorzystało już 6,5 mln Polaków.

Usługa "Zastrzeż PESEL", która została uruchomiona 17 listopada 2023 roku to narzędzie umożliwiające ochronę numeru PESEL przed nieautoryzowanym użyciem danych osobowych. Dzięki niej możemy zabezpieczyć swój numer PESEL przed próbami wyłudzeń kredytów, leasingów, zakupów na raty czy zawierania umów telekomunikacyjnych. Od 1 czerwca 2024 roku wszystkie instytucje finansowe mają obowiązek sprawdzać status zastrzeżenia w rejestrze przed podpisaniem umowy. Najważniejsze zalety tej usługi to:

• ochrona przed kradzieżą tożsamości: zastrzeżenie blokuje możliwość wykorzystania numeru PESEL przez oszustów do zaciągania zobowiązań finansowych;
• przeniesienie odpowiedzialności na instytucje: jeśli dojdzie do oszustwa, instytucje, które nie sprawdzą statusu, odpowiadają za skutki nieautoryzowanych transakcji;
• automatyczne zabezpieczenie: zgłoszenie utraty dowodu osobistego od 1 czerwca 2024 roku automatycznie aktywuje zastrzeżenie PESEL;
• brak wpływu na usługi publiczne: zastrzeżenie nie ogranicza dostępu do usług medycznych, administracyjnych czy realizacji recept.

Zastrzeżenie numeru PESEL uniemożliwia jednak wypłatę kwot przekraczających 13 998 zł dziennie, w placówkach bankowych. próba naruszenia tego limitu skutkuje 12-godzinną blokadą, która może opóźnić pilne transakcje. Proces cofnięcia zastrzeżenia również trwa do 12 godzin i może wpłynąć na realizację umów czy operacji finansowych wymagających aktywnego numeru PESEL.

Jak skorzystać z usługi "Zastrzeż PESEL"?

• Pobierz i otwórz aplikację mObywatel 2.0 na swoim smartfonie (dostępna na iOS i Android).
• Zaloguj się, używając hasła, danych biometrycznych (np. odcisku palca lub rozpoznawania twarzy) lub profilu zaufanego.

Wybierz opcję "Zastrzeż PESEL"

• Na głównym ekranie aplikacji znajdź ikonę "Zastrzeż PESEL" (jeśli nie jest widoczna, sprawdź sekcję "Usługi" w dolnym menu).
• Kliknij ją, aby przejść do panelu zarządzania statusem numeru PESEL. Wyświetli się informacja, czy PESEL jest obecnie zastrzeżony, czy niezastrzeżony.
• Jeśli PESEL nie jest jeszcze zastrzeżony, kliknij przycisk "Zastrzeż PESEL" i potwierdź działanie. Proces jest natychmiastowy, a Twój numer trafia do Rejestru Zastrzeżeń Numerów PESEL prowadzonego przez Ministerstwo Cyfryzacji.

Jeśli planujesz transakcję wymagającą weryfikacji numeru PESEL (np. podpisanie umowy kredytowej, otwarcie konta bankowego czy wizytę u notariusza), musisz cofnąć zastrzeżenie. W aplikacji mObywatel, w sekcji "Zastrzeż PESEL", kliknij przycisk "Cofnij zastrzeżenie". Jeśli zdecydujesz się na cofnięcie bezterminowe, PESEL pozostanie odblokowany, dopóki ponownie go nie zastrzeżesz.

Istnieje również opcja cofnięcia czasowego z automatycznym ponownym zastrzeżeniem. Możesz wskazać konkretną datę i godzinę, po której numer PESEL zostanie automatycznie ponownie zastrzeżony. Jeśli bank musi zweryfikować twój PESEL w celu podpisania umowy, możesz ustawić cofnięcie zastrzeżenia na kilka godzin lub dni, a system automatycznie przywróci blokadę po upływie tego czasu. Jeżeli wybierzesz opcję czasowego cofnięcia, określ datę i godzinę ponownego zastrzeżenia, a następnie potwierdź działanie. Po cofnięciu zastrzeżenia ponowne zastrzeżenie jest możliwe dopiero po upływie 30 minut.