Niezwykłe Pompeje. Odkryj skarby miasta pogrzebanego przez wulkan

Położone we Włoszech Pompeje, starożytne miasto u stóp majestatycznego wulkanu - Wezuwiusza, zostały zniszczone w wyniku gwałtownej erupcji w 79 r. n.e. Eksplozja była tak nagła i potężna, że zginęli wszyscy, którzy nie zdążyli uciec. Wulkan pogrzebał miasto pod grubą warstwą materiału piroklastycznego, zamieniając je w kapsułę czasu.

Ślady tętniącej dawniej życiem społeczności przez ponad 1500 lat pozostawały w ukryciu, pod nawet 6-metrową warstwą popiołu. Taki stan rzeczy trwał aż do przypadkowego odkrycia - do wiekopomnego momentu doszło w XVI wieku podczas prac hydrotechnicznych. Oficjalne wykopaliska rozpoczęto natomiast w 1748 roku na polecenie króla Neapolu, a ujawnienie zatrzymanego w czasie starożytnego miasta zmieniło wcześniej znaną historię, stopniowo pokazując światu archeologiczne skarby Pompejów oraz dramatyczne ślady minionych wydarzeń.

Pompeje posiadały złożony system wodny, amfiteatr, gimnazjon czy tętniący życiem targ. Budynki były bogato dekorowane, wyposażenie domostw było wysokiej jakości - to wszystko świadczy o dobrostanie mieszkańców Pompejów. Badania wykazały, że populacja miasta była "mieszanką zamożnych obywateli, w tym odnoszących sukcesy kupców i polityków, oraz mniej uprzywilejowanych osób, takich jak rzemieślnicy i niewolnicy". 

Jednak wystarczyła chwila, by niespodziewana erupcja położyła Pompejom kres - a raczej zamknęła pewien ich etap, bo ze względu na konserwujące właściwości popiołu, naukowcy mogą dziś odsłaniać pozostałości miasta, szczegółowo badając życie codzienne starożytnych mieszkańców Włoch. W na przestrzeni lat w Pompejach odkryto wiele wyjątkowych zabytków i skarbów, które rzucają światło na życie, wierzenia i sztukę mieszkańców. Można zobaczyć także ich samych. Materiał wulkaniczny, który pokrył Pompeje, stworzył bowiem szczelną skorupę. Zachowały się w niej kształty pogrzebanych osób, które nie zdążyły uciec przed erupcją.

Giuseppe Fiorelli, który w XIX wieku zarządzał wykopaliskami na terenie Pompejów, opracował metodę wykonywania gipsowych odlewów ciał mieszkańców miasta, poległych w wyniku eksplozji Wezuwiusza. Z czasem zaczęto też używać przeźroczystego tworzywa - w ten sposób wewnątrz odlewu widać m.in. kości zmarłych. Upublicznione relikty robią na zwiedzających ogromne wrażenie, przybliżając ich do ludzi, którzy żyli w cieniu wulkanu i przez ten wulkan odeszli z tego świata. Obok tych dramatycznych dowodów minionych wydarzeń znajdują się także inne, mniej wstrząsające - które pokazują, że do czasu katastrofy mieszkańcy Pompejów wiedli raczej przyjemny żywot.

Pompeje to prawdziwa skarbnica wiedzy dla badaczy oraz niesamowite świadectwo przeszłości dostępne dla turystów. Miasto słynie z doskonale zachowanych fresków, często o tematyce mitologicznej, miłosnej lub przedstawiających sceny z codzienności. Odkrycia takie jak unikatowe malowidła z Willi z Misteriami czy niedawno ujawnione freski dionizyjskie w sali biesiadnej dają wgląd w kunszt ówczesnych mistrzów, a zdobienia w mniejszych domach pokazują znaczenie sztuki, nawet w przypadku skromniejszych budowli. 

Odkopano też liczne wyróżniające się przepychem budowle z atriami, dziedzińcami i ogrodami. W wielu z nich zachowały się meble, naczynia, monety, narzędzia oraz przedmioty codziennego użytku, a nawet słoiki z owocami i bochenki chleba. Znaleziono nawet "wytwórnię starożytnych fast foodów". Odkryto także przestrzenie świadczące o zamiłowaniu do czystości i luksusu - zarówno publiczne, jak i prywatne łaźnie i termy, często bogato zdobione mozaikami i freskami. Najnowsze znaleziska w Pompejach obejmują na przykład ogromny, luksusowy kompleks termalny, który przypomina dzisiejsze spa.

Znaleziono też prawdziwe skarby: szkatułki z amuletami, talizmanami, czy cenną biżuterią z bursztynu, kryształu i ametystu. Miały one nie tylko zdobić, ale i chronić przed złymi mocami i przynosić szczęście. Jeden z takich zbiorów, w którego skład wchodziły między innymi amulety i "kamienie używane w magii", nazwano "skarbem wróżki". Inny, obejmujący tajemnicze figurki, wiąże się z mrocznym mitem. Znaleziono też unikatowe posągi z wyrzeźbioną biżuterią. Badania trwają i zapewne przyniosą jeszcze ogrom fascynujących znalezisk.

Miasto założone w VII wieku p.n.e. przez Osków upadło w czasach Cesarstwa Rzymskiego. W zgliszczach Pompejów i Herkulanum, które również zostało dotknięte tragedią, odnaleziono około 2000 ciał, choć szacuje się, że ofiar było więcej - ich całkowita liczba pozostaje nieznana, co jakiś czas badacze natrafiają na kolejne szczątki. Wiadomo przy tym, że w Pompejach i Herkulanum mieszkało 15-20 tys. osób. Co się z nimi stało? Z pewnością wielu szczątek nadal nie odkryto, ale część mieszkańców uszła też z życiem. Niektórzy akurat przebywali poza miastem, inni zdołali natomiast uciec. Rzymskie zapisy, które się zachowały, wskazują, że co najmniej 200 mieszkańców Pompejów i Herkulanum uniknęło tragedii i znalazło azyl gdzieś indziej. Archeolodzy odkryli też na obrzeżach Pompejów stajnie ze szczątkami przygotowanych do drogi koni, co sugeruje, że właściciele mogli w ten sposób próbować ucieczki w momencie erupcji. Ratunku szukano na wiele sposobów.

Pozostawione przez uciekinierów mienie, a także rzeczy znalezione przy zmarłych pokazują, że Pompeje były bogatym miastem, które doskonale radziło sobie zarówno w czasach przedrzymskich, jak i po przekształceniu w rzymską kolonię w 80 r. p.n.e. Największy rozwój miasta przypadać miał natomiast na I wiek n.e., nie zablokowało go nawet silne trzęsienie ziemi, mieszkańcy szybko wszystko odbudowali. Kres miastu położyła dopiero erupcja.

Wykopaliska w Pompejach trwają już ponad 270 lat, nieustannie przynosząc świeże dane na temat życia dawnych mieszkańców, dzięki czemu historia tych terenów ciągle pisze się na nowo. Jest co odkrywać, bo szacuje się, że nawet 30 proc. miasta wciąż pozostaje niezbadane. Pompeje pozostają tym samym jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych na świecie- miejscem zatrzymanym w czasie, które dziś stanowi prawdziwą skarbnicę danych na temat przeszłości. 

Praca archeologów dostarcza wielu niezwykłych informacji, a dzięki temu, że wykopaliska dzieją się w zasadzie na oczach odwiedzających, podróżni mogą lepiej zrozumieć losy miasta i jego mieszkańców. Kontemplując przy tym świadectwo ich dawnego życia, drastycznie przerwanego przez erupcję Wezuwiusza.

Źródła: pompeiiarchaeologicalpark.com, neapol.pl, ma.krakow.pl, smithsonianmag.com, pompeiisites.org, arxiv.org/abs/1202.3747.