29 marca zaćmienie Słońca nad Polską. O której godzinie?

Częściowe zaćmienie Słońca rozpocznie się 29 marca 2025 roku około 08:50 UTC (czasu uniwersalnego), a zakończy o 12:43 UTC. Lokalne pory obserwacji w Polsce przypadają na południe, kiedy to - jak podaje magazyn Urania - około kwadrans po 12:00 Księżyc może przesłonić od 15% do nawet 26% tarczy słonecznej. Największe zakrycie przypadnie na zachód kraju, a najmocniej „nadgryzione” Słońce zobaczą mieszkańcy Szczecina (do 16%), zaś najmniej efektownie zjawisko zaprezentuje się nad Białymstokiem (6,88%).

Dane dotyczące dokładnych godzin oraz procentu zakrycia Słońca dla kilku lokalizacji w Polsce (na podstawie serwisu timeanddate.com oraz informacji Urania) przedstawiają się następująco:

Szczecin:

• Start: 11:34
• Maksimum: 12:22
• Koniec: 13:09
• Zakrycie: 15,43% (najwyższe w Polsce)

Gdańsk:

• Start: 11:43
• Maksimum: 12:27
• Koniec: 13:12
• Zakrycie: 12,74%

Poznań:

• Start: 11:40
• Maksimum: 12:23
• Koniec: 13:07
• Zakrycie: 11,38%

Łódź:

• Start: 11:46
• Maksimum: 12:26
• Koniec: 13:05
• Zakrycie: 8,03%

Warszawa:

• Start: 11:50
• Maksimum: 12:28
• Koniec: 13:06
• Zakrycie: 7,35%

Wrocław:

• Start: 11:41
• Maksimum: 12:22
• Koniec: 13:03
• Zakrycie: 9,33%

Kraków:

• Start: 11:49
• Maksimum: 12:24
• Koniec: 12:59
• Zakrycie: 5,26%

Różnice w czasach i poziomie zakrycia wynikają z lokalnych uwarunkowań geograficznych. Warto również wziąć pod uwagę fakt, że 29 marca pokrycie nieba chmurami w wielu miastach Polski może wynieść nawet 60%. Jak informuje NASA, zjawisko obejmie m.in. Europę, zachodnią Afrykę, wschodnią Kanadę oraz północno-wschodnie stany USA. W państwach zachodniej części Europy Księżyc przysłoni nieco większy fragment Słońca - przykładowo w Paryżu można spodziewać się około 23% zakrycia. W miarę przesuwania się dalej na północny zachód, skala zaćmienia wzrośnie. Najbardziej imponujący widok przypadnie obserwatorom w zachodnich fiordach Islandii, gdzie zakrycie osiągnie niemal 70%.

Na szczegółowych mapach udostępnianych przez NASA, żółte krzywe pokazują, jaki obszar Słońca zakryje Księżyc w danym miejscu (obscuration). Zielone linie przedstawiają postęp zaćmienia w czasie. Zaś pomarańczowe pętle na skrajach zasięgu to linie wschodu i zachodu Słońca. Po zachodniej stronie pokazują moment, kiedy zaćmienie kończy się o wschodzie, a po wschodniej - gdy zaczyna się przy zachodzie. Niebieskie linie przecinające te pętle oznaczają miejsce i czas, gdy maksimum zaćmienia przypada dokładnie na wschód lub zachód Słońca.

Choć pozornie Słońce „wędruje” po niebie ze wschodu na zachód, cień Księżyca przemieszcza się w odwrotną stronę. Jak wyjaśnia NASA, jest to spowodowane ruchem orbitalnym Księżyca, który porusza się z zachodu na wschód (zgodnie z obrotem Ziemi, lecz ponad dwukrotnie szybciej). Prędkość Księżyca wynosi około 3700 km/h, podczas gdy punkt na równiku Ziemi przemieszcza się wraz z jej obrotem z prędkością niewiele ponad 1600 km/h.

Aby opisać, jak głęboko Księżyc „zanurza się” w tarczy Słońca, używa się dwóch różnych wskaźników. Zdarza się jednak, że są one mylone, co prowadzi do nieporozumień na temat faktycznego przebiegu zjawiska.

Faza zaćmienia (magnitude) to parametr określający, jaki ułamek ŚREDNICY słonecznej jest w danej chwili przysłonięty przez Księżyc. Przy zaćmieniach częściowych i całkowitych wartość tej wielkości mieści się w przedziale od 0 (bez zaćmienia) do wartości powyżej 1 (gdy mamy do czynienia z zaćmieniem całkowitym bądź obrączkowym).

Przykład: faza = 0,50 oznacza, że Księżyc zasłonił połowę średnicy słonecznej.

Stopień zakrycia (obscuration) to wskaźnik, który pokazuje, jaką część POWIERZCHNI tarczy słonecznej zajmuje Księżyc, a więc jaki procent światła słonecznego jest w danej chwili blokowany. Przy fazie 0,50 (czyli połowa średnicy Słońca zasłonięta) nie tracimy 50% jasności, lecz około 39%. Wynika to z faktu, że powierzchnia tarczy rośnie z kwadratem promienia.

Warto zatem pamiętać, że przy danej fazie zaćmienia, procent utraconego światła będzie zawsze niższy od tej wartości liczbowej. Wzrost powierzchni tarczy jest bowiem szybszy niż wzrost jej średnicy. Oto kilka przykładowych wartości:

• Faza 0,50: około 39% zakrycia
• Faza 0,75: około 64% zakrycia
• Faza 0,90: około 81% zakrycia

Podczas maksymalnej aktywności słonecznej, w trakcie zaćmienia, możemy spodziewać się licznych plam na powierzchni Słońca. Korzystając ze specjalnego teleskopu z filtrem H-alpha, będziemy mogli także zobaczyć granulację powierzchni Słońca oraz protuberancje jego materii.

Obserwacja częściowego zaćmienia Słońca może być fascynująca, jednak patrzenie bezpośrednio na Słońce również przez sprzęt optyczny, niesie ryzyko uszkodzenia wzroku. Aby cieszyć się bezpiecznym widokiem, pamiętajcie o następujących zasadach:

• okulary do zaćmień: upewnijcie się, że używacie certyfikowanych okularów spełniających normę ISO 12312-2. Zwykłe okulary przeciwsłoneczne nie zapewnią odpowiedniej ochrony;
• rzutowanie obrazu: skieruj teleskop na Słońce i rzutuj jego obraz na kartkę papieru;
• filtry do teleskopów: jeśli korzystacie z teleskopu lub lunety, pamiętajcie o użyciu specjalnego mylarowego filtra słonecznego;
• zdjęcie rentgenowskie lub szkło spawalnicze o bardzo wysokim stopniu przyciemnienia.

W każdym przypadku należy pamiętać, by nie wpatrywać się w Słońce zbyt długo - zaleca się patrzenie jedynie przez kilka-kilkanaście sekund, po czym zrobienie kilkuminutowej przerwy.

Jeśli marcowe widowisko rozbudzi Twoją astronomiczną ciekawość, warto już teraz zaplanować obserwację kolejnego wydarzenia.12 sierpnia 2026 roku nastąpi kolejne zaćmienie Słońca, które w Polsce będzie widoczne jako głębokie częściowe zaćmienie. Oznacza to, że Księżyc przesłoni znaczną część tarczy słonecznej, choć nie dojdzie do pełnego zakrycia.

Tego dnia całkowite zaćmienie Słońca będzie widoczne w innych częściach świata, m.in.: na Islandii, w północnej Hiszpanii, i nad Morzem Śródziemnym.

Źródła: urania.edu.pl, nasa.gov