Kobieta dowodzi misją Sławosza na ISS. Kim jest Peggy Whitson?

Axiom Mission 4 (Ax‑4) to już czwarta prywatna misja kosmiczna Axiom Space, a także 126. wyprawa załogowa na Międzynarodową Stację Kosmiczną od czasu pierwszej misji STS-88 w 1998 roku. Na pokładzie znajduje się czworo astronautów: dowódczyni Peggy Whitson z USA, pilot Shubhanshu Shukla z Indii, specjalista misji Sławosz Uznański-Wiśniewski z Polski oraz specjalista misji Tibor Kapu z Węgier. Dlaczego dowództwo przyznano właśnie Whitson? Przede wszystkim to zasługa jej ogromnego doświadczenia.

Peggy Whitson swoją pierwszą misję dla NASA odbyła w 2002 roku. Była wówczas członkinią załogi Expedition 5, pełniąc rolę inżyniera lotu. Trzyosobowa załoga przebywała w kosmosie w sumie 184 dni, w tym 178 dni na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Podczas swojej drugiej misji Expedition 16 (2007-2008) została dowódczynią ISS - pierwszą kobietą w tej roli.

Amerykańska astronautka wzięła następnie udział w misjach Expedition 50, 51 i 52. Doleciała na ISS w listopadzie 2016 roku i wróciła na Ziemię we wrześniu 2017. Pełniła rolę dowódczyni Expedition 51 i także wtedy ustanowiła kilka nowych rekordów. Jako 56-latka została najstarszą kobietą wysłaną w kosmos i wykonującą spacer kosmiczny, a także astronautą z USA z najdłuższym łącznym czasem przebywania w przestrzeni kosmicznej, bijąc dotychczasowy rekord 534 należący do Jeffa Williamsa.

Po zakończeniu misji Expedition 50/51/52 jej łączny czas w kosmosie wynosił 665 dni - więcej niż jakiejkolwiek innej osoby z USA i jakiejkolwiek innej kobiety. W 2021 roku znajdowała się pod tym względem na 9. miejscu w światowym rankingu. Na tym zakończyły się jej misje NASA, ale już niedługo później zaczęła latać w kosmos dla Axiom Space.

Peggy Whitson swój czwarty lot w kosmos wykonała w misji Axiom Mission 2 (Ax-2), drugiej misji prywatnego przedsiębiorstwa Axiom Space, pełniąc funkcję dowódczyni. Była to dość krótka podróż. Misja wystartowała 21 maja 2023 r., następnego dnia kapsuła Crew Dragon Freedom zadokowała na ISS, gdzie astronauci przebywali przez 8 dni, po czym kapsuła odłączyła się i wróciła na Ziemię. Powrót trwał 12 godzin. Załoga wykonywała badania naukowe, w tym nad działaniem mikrograwitacji na komórki macierzyste.

Ostatnia misja Peggy Whitson to na chwilę obecną trwająca właśnie Axiom Mission 4 (Ax-4), w której Amerykanka pełni funkcję dowódczyni. Wystartowała ona 25 czerwca 2025 r. i w chwili publikacji tego artykułu statek załogowy Crew Dragon Grace dopiero dokuje na ISS. Misja ma w sumie trwać 16 dni, a Peggy wraz ze Sławoszem, Shubhanshu i Tiborem przeprowadzą na stacji kilkadziesiąt eksperymentów naukowych o dużym znaczeniu dla rozwoju nauki. Wydarzenie ma też charakter edukacyjny i popularyzatorski.

Peggy Whitson to prawdziwa weteranka NASA i Axiom Space. Jako kobieta w kosmosie ustanowiła wiele rekordów. W latach 2007-2008 została pierwszą kobietą dowodzącą Międzynarodową Stacją Kosmiczną, a w 2009 roku - pierwszą kobietą ze stopniem Chief Astronaut, najwyższym stopniem w Korpusie Astronautów NASA (NASA Astronaut Corps). W latach 2016-2017 podczas Expedition 61 ustanowiła rekord najdłuższej pojedynczej podróży kosmicznej wykonanej przez kobietę (289 dni), pobity w 2020 roku przez Christinę Koch (328 dni). W 2017 roku została pierwszą kobietą dwukrotnie dowodzącą ISS (po tym jak w 2002 jako pierwsza kobieta dowodziła stacją).

Do tej pory Peggy Whitson utrzymuje rekord świata jako najstarsza kobieta wykonująca spacer kosmiczny. Do 2021 roku pozostawała najstarszą kobietą w kosmosie (57 lat, podczas ostatniej misji dla NASA), gdy ów rekord pobiła Wally Funk w locie suborbitalnym. Peggy w 2023 roku była najstarszą kobietą (63 lata) na orbicie okołoziemskiej, a teraz, w 2025 roku i w wieku 65 lat, znów bije ten rekord.

W trakcie misji Expedition 5 w 2002 roku, wykonując czynności pozapojazdowe na zewnątrz ISS, ustanowiła nowy rekord kobiecy najdłuższego łącznego czasu spacerów kosmicznych (EVA) oraz ich największej liczby. Był to wtedy jej piąty spacer. W sumie spędziła wtedy na zewnątrz stacji 32 godziny i 36 minut. Podczas kolejnego spaceru w ramach tej ekspedycji czas ten zwiększył się o ponad 7 godzin. Ex aequo z Sunitą Williams wykonała jako kobieta najwięcej spacerów kosmicznych - 7. Ich łączny czas wynosi 46 godzin i 18 minut, co stawia ją na 13. miejscu na świecie.

Peggy Whitson pochodzi ze Stanów Zjednoczonych. Urodziła się 9 lutego 1960 roku i dziś ma 65 lat. Jej mąż to Clarence F. Sams. Dorastała na farmie opodal Beaconsfield w stanie Iowa. Gdy jako 9-latka obejrzała w telewizji pierwsze lądowanie człowieka na Księżycu w misji Apollo 11, wszystko zostało już przesądzone. Peggy zapragnęła zostać astronautką. W 1981 roku obroniła licencjat z biologii i chemii, a następnie doktorat z biochemii w 1986 roku. Staż na uczelni kontynuowała do października tego samego roku.

Przyszła astronautka rozpoczęła pracę w Johnson Space Center w Houston, a w latach 1988-1989 pełniła rolę nadzorczyni grupy badawczej zajmującej się biochemią w KRUG International na kontrakcie NASA-JSC. W latach 1991-1997 pracowała jako adiunkt wydziału medycyny wewnętrznej na Uniwersytecie Teksańskim. Jako naukowczyni brała też udział we wspólnym programie kosmicznym Rosji i USA Shuttle-Mir (1992-1995) i do 1996 roku pracowała jako zastępczyni kierownika działu nauk medycznych w Johnson Space Center. W 1997 roku zaczęła wykładać na Rice University, pracując w laboratorium inżynierii biochemicznej i genetycznej.

Peggy Whitson pracowała w ramach licznych kontraktów naukowych dla NASA, a w 1996 roku została wyłoniona jako kandydatka na astronautkę. Po dwóch latach przygotowań została obsadzona na stanowiskach kierowniczych zarówno naziemnych, jak i podwodnych (dowodziła m.in. misją NEEMO 5 w podwodnym laboratorium Aquarius w 2003 roku, gdzie przebywała pod wodą przez dwa tygodnia).

W 2009 roku Peggy Whitson otrzymała stopień Chief Astronaut. Jako pierwsza kobieta w historii oraz pierwsza osoba niebędąca (jeszcze wtedy) astronautką objęła stanowisko Chief of the Astronaut Office - szefa Biura Astronautów NASA. Zrezygnowała z niego w 2012 roku.

Po misjach dla NASA zaangażowała się w pracę dla Axiom Space, gdzie pełni rolę dyrektorki kosmicznych lotów załogowych (Director of Human Space Flight). Zaczęła jako rezerwowa dowódczyni Axiom Mission 1 (Ax-1) w 2021 roku, co było sygnałem, że może sama polecieć w kolejnej misji tego przedsiębiorstwa. I tak się też stało. Została dowódczynią Ax-2, w trzeciej misji znów pełniła rolę rezerwowej, a w Ax-4 kolejny raz dowodzi. I na tym zapewne nie poprzestanie.