1,8 miliarda lat w minutę. Ruchy płyt tektonicznych Ziemi na nowym nagraniu

Ile przeciętnie żyje człowiek? Oczekiwana długość życia na świecie to ok. 73 lata. Jeszcze w paleolicie ludzie żyli średnio 22-33 lata, a przez wieki długość życia się wydłużała. Nawet gdybyśmy jednak żyli upragnione 100 lat, to i tak jest to zaledwie mrugnięcie oka dla historii Ziemi, nie mówiąc już o historii kosmosu. Postrzegamy zaledwie maleńki wycinek czasu i przestrzeni, gdy wokół nas dzieją się zjawiska o skali uchwytnej tylko dla wyobraźni i... instrumentów naukowych.

Gdy przez te kilkadziesiąt lat dorosłego życia kształtuje nam się obraz względnie statycznej Ziemi, to w rzeczywistości jest ona dynamiczna i stale podlega przeróżnym procesom - sama Ziemia też jest procesem zgodnie z filozofią "Panta rhei" ("Wszystko płynie") Heraklita z Efezu. Również filozofie dalekiego Wschodu mówią, że nie ma nic trwałego i wszystko ciągle się zmienia. Zjawiska w dużej skali dzieją się jednak na tyle powoli, że w naszej percepcji czasu te procesy wydają się stałymi rzeczami.

Jak możemy pojąć te zmiany? Oczywiście dzięki nauce. Potrafi ona nie tylko przewidywać przyszłość, ale też odtwarzać przebieg wcześniejszych wydarzeń, oczywiście tylko w pewnych granicach i z określoną dokładnością. Nie dysponujemy jeszcze taką technologią jak w serialu Devs (2020), ale być może kiedyś w przyszłości... Póki co musimy zadowolić się tym, co mamy. A mamy już wiele i w ciągu minuty możemy zobaczyć, co działo się przez 1,8 miliarda lat.

Geolodzy z Australii i Chin udoskonalili dotychczasowe modele ewolucji ruchów tektonicznych oraz granic płyt litosfery, uwzględniając w nich nowe dane geofizyczne i wrzucając do bardziej zaawansowanego oprogramowania symulacyjnego. Pozwoliło to utworzyć animację, która dokładnie obrazuje, jak kształtowała się litosfera na przestrzeni ostatniego 1,8 miliarda lat. To blisko 40-procentowy wycinek historii Ziemi.

Gdybyśmy wtedy ruszyli w podróż z dzisiejszą mapą świata, nie dotarlibyśmy nigdzie. Przed milionami lat nie było dzisiejszych kontynentów, a układ płyt tektonicznych wyglądał zupełnie inaczej. Przez długie eony płyty litosfery dryfowały we wszechoceanie niczym oczka tłuszczu w gorącej zupie. Z pomocą przyszłaby nam mapa paleogeograficzna Ziemi.

Co ciekawe, animacja jest puszczona od tyłu, czyli cofamy się w czasie, zaczynając od obecnego stanu w XXI wieku. Możemy zauważyć, jak Ameryka Południowa łączy się z Afryką, a potem scalają się one z Ameryką Północną i Eurazją, tworząc superkontynent o nazwie Pangea.

Potem (a raczej przedtem) zaczyna się robić dziwnie i dzisiejsze kontynenty całkowicie tracą swoje kształty. Płyty tektoniczne odrywają się i zaczynają przemieszczać w losowych - wydawałoby się - kierunkach. Kompletnie nie przypomina to dzisiejszej mapy świata. Co było wcześniej? Tego już modele nie potrafią odtworzyć.

Czy da się odwrócić to nagranie, żeby zobaczyć te zmiany chronologicznie? Niestety, YouTube nie pozwala odtwarzać filmów od tyłu. Możemy co najwyżej cofać do wcześniejszych klatek albo fragmentów, stukając dwukrotnie przy prawej lub lewej krawędzi odtwarzacza (na ekranie dotykowym) albo przewijając strzałkami w lewo lub w prawo (na klawiaturze komputera). Można też ręcznie przesuwać suwak osi czasu albo naciskać klawisze "<" i ">", aby przeskoczyć o jedną klatkę w tył albo w przód. Wiąże się to z dekodowaniem wideo, które w przypadku odtwarzania od tyłu wymaga więcej zasobów obliczeniowych.

Aby puścić film od tyłu, musisz go pobrać z YouTube i wrzucić do specjalnego programu - edytora wideo, np. DaVinci Resolve, Shotcut, Adobe Premiere Pro albo narzędzia FFmpeg. Normalne odtwarzacze wideo na PC lub telefonie na to nie pozwalają.

Odwrócona chronologia tej symulacji pozwala nam jednak łatwiej przyporządkować poszczególne płyty tektoniczne do współczesnego krajobrazu. Dobrze znane są nam dzisiejsze kontynenty - Afryka, Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Antarktyda, Australia, Azja i Europa. Zaczynając oglądanie od aktualnego stanu litosfery, możemy śledzić poszczególne fragmenty, aby zobaczyć, gdzie znajdowały się w odległej przeszłości i jak tworzyły pierwsze kontynenty.

Źródło: X. Cao, A. S. Collins, S. Pisarevsky, N. Flament, S. Li, D. Hasterok, R. D. Müller, Earth's tectonic and plate boundary evolution over 1.8 billion years, Geoscience Frontiers, Volume 15, Issue 6, 2024, 101922, ISSN 1674-9871, https://doi.org/10.1016/j.gsf.2024.101922.