Co to jest liofilizacja? Dieta astronautów dostępna również na Ziemi

Jednym ze znanych sposobów konserwacji żywności jest suszenie. Możemy na przykład włożyć pokrojone jabłka do piekarnika, suszarki do owoców i grzybów albo wystawić na działanie promieni słonecznych (choć przy naszej polskiej pogodzie nie poleca się tego robić). Pod wpływem wysokiej temperatury i przepływu powietrza cała wilgoć odparowuje i uzyskujemy suchy produkt. Po szczelnym zamknięciu można go przechowywać nawet przez wiele lat. Z powodu braku wilgoci suchy prowiant tak łatwo nie pleśnieje i waży o wiele mniej, bowiem w wielu gotowych produktach główny składnik stanowi woda.

Tradycyjne suszenie nie jest jednak jedyny sposobem na pozbycie się wody. Istnieje jeszcze bardziej zaawansowana metoda technologiczna znana jako liofilizacja - inaczej suszenie sublimacyjne. Proces dehydracji (usunięcia wody) zachodzi w niskiej temperaturze oraz przy niskim ciśnieniu. Produkt spożywczy musi zostać najpierw zamrożony, a następnie lód usuwany jest poprzez sublimację, czyli przejście ze stanu stałego w gazowy.

Dzięki temu, że liofilizacja nie wykorzystuje wysokiej temperatury, większość produktów spożywczych po rehydracji (ponownym nawodnieniu) zachowuje swoje oryginalne właściwości, substancje odżywcze, a nawet kształt. Współcześnie suszenie sublimacyjne wykonuje się w liofilizatorach. Są to zazwyczaj bardzo drogie urządzenia przemysłowe, ale istnieją też wersje domowe (cena od kilkunastu do kilkuset tysięcy złotych).

Na czym polega liofilizacja? Liofilizator wykorzystuje pompę próżniową, dzięki której wewnętrzne ciśnienie spada poniżej 10 Pa. Gdy produkt zaczyna parować, para wodna jest odsysana i kondensuje się w innej komorze. Proces ten trwa aż do uzyskania całkowitej suchości. Żywność liofilizowana powinna zostać natychmiast hermetycznie zamknięta, aby nie nabierała wilgoci.

Żywność liofilizowana to produkty, które zostały zamrożone i przeszły proces sublimacji. W ten sposób można wysuszyć praktycznie wszytko. Jakie są popularne produkty liofilizowane? Najczęściej w sklepach znajdziemy owoce liofilizowane, takie jak truskawki, jagody, maliny, śliwki, banany, papaja, kiwi, ananasy, pigwa czy żurawina. Są też liofilizowane warzywa, a nawet całe dania. Wiele kaw rozpuszczalnych także zostało wysuszonych poprzez liofilizację (jednak nie każda kawa rozpuszczalna jest kawą liofilizowaną).

Dzięki liofilizacji nie ma konieczności dodawania konserwantów, co docenią osoby przestrzegające zdrowej diety. Żywność liofilizowana zachowuje również większość składników odżywczych, w tym witaminy i minerały. W porównaniu do wysuszonej w gorącej temperaturze żywność ta ma często nawet 97% więcej składników odżywczych. Po ponownym nawodnieniu liofilizaty odzyskują smak i aromat świeżych produktów, co również stanowi ich dużą zaletę. Niektórzy lubią jednak spożywać je na sucho niczym chipsy albo składniki musli.

Produkty liofilizowane dostępne są również w wersjach specjalistycznych jako wojskowe racje żywnościowe, pakiety dla survivalowców i preppersów, gotowe dania dla turystów czy posiłki wzorowane na tych, które jedzą astronauci.

Astronauci nie mogą zabierać ze sobą żywności zawierającej wodę. Dieta astronautów składa się przede wszystkich z liofilizatów - produktów wysuszonych metodą sublimacji i zapakowanych w pojemniki próżniowe. Są one niezwykle lekkie i mają długi termin przydatności do spożycia. Ważnym powodem jest również wyjątkowa oszczędność wody w przestrzeni kosmicznej. Przykładowo na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej działają systemy odzyskiwania wody z powietrza, potu, a nawet moczu astronautów. Choć może to budzić niesmak wielu osób, to faktycznie jest to najczystsza woda w kosmosie.

Żywność liofilizowana przechodzi w kosmosie nawodnienie - pojemniki są podłączane do specjalnego dozownika wody, który wprowadza do posiłku ciepłą lub zimną wodę i staje się on zdatny do spożycia, niemalże nie różniąc się od gotowego dania na Ziemi.

Co jedzą astronauci? Niemal wszystko. Przykładowo członkowie załogi Ax-4 zabrali ze sobą na ISS swoje lokalne rarytasy - pierogi, zupę pomidorową (to oczywiście wkład Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego), leczo z kaszą, ostrą pastę węgierską, czekoladę czy pieczone jabłka. W warunkach mikrograwitacji nie można w tradycyjny sposób gotować potraw, więc gotowe dania zabierane są z Ziemi w postaci liofilizatów.