W głębi lądu odnaleźli dziwny 1200-tonowy głaz. Skąd się wziął?

Naukowcy z Uniwersytetu Queensland zbadali ogromny głaz o wadze prawie 1200 ton na wyspie Tongatapu w Tonga. W legendach Tonga podobny głaz powiązany jest z półbogiem Māui, który wyciągnął wyspy z głębin. Pewnego dnia, gdy obudził go kogut, Māui tak się zezłościł, że zaczął rzucać w ptaka kamieniami, a ten głaz był jednym z nich. Badany teraz charakterystyczny obiekt porośnięty roślinnością też można skojarzyć z jakimś bóstwem czy gigantem - wygląda on bowiem niczym przywleczony tu przez kogoś o nadludzkiej sile, kto być może chciał wznieść jakąś budowlę, ale zarzucił plany.

- Było już późno, rozmawialiśmy z kilkoma rolnikami, gdy wskazali nam ten głaz - powiedział jeden z badaczy, Martin Köhler. - [...] To było zupełnie niewiarygodne widzieć ten wielki kawałek skały pokryty i otoczony roślinnością.

Dlaczego to odkrycie jest ciekawe? Wszystko rozbija się o miejsce, w którym go dokonano, sposób, w jaki głaz tam dotarł oraz fakt, że jest to jedna z największych na świecie skał tego typu. To pierwszy raz, kiedy zbadano ten głaz.

Tongatapu jest główną wyspą Tonga, państwa leżącego na Oceanie Spokojnym, w Polinezji. Wyspa Tongatapu to najbardziej zaludniona wyspa Tonga (ponad 70. tys. mieszkańców), a jednocześnie istna kopalnia wiedzy dla badaczy - ma bardzo długą historię osadnictwa, sięgającą wielu lat przed naszą erą, a do tego leży w otoczeniu wulkanów. Właśnie w związku z sąsiedztwem wulkanów wyspy Tonga niejednokrotnie mierzyły się z problemami - dochodziło do erupcji wulkanicznych i tsunami. Najbardziej dramatycznym wydarzeniem ostatnich lat była wielka erupcja wulkanu Hunga Tonga-Hunga Haʻapai w 2022 roku, która miała miejsce zaledwie 60 km od położonej na Tongatapu stolicy Tonga - Nuku'alofa. Wybuch ten doprowadził do wielu zniszczeń, a także wywołał potężne tsunami. Jaki to wszystko ma związek ze wspomnianym odkryciem głazu?

Przeprowadzono niedawno pierwsze naukowe badanie głazu nazwanego Maka Lahi.Pomiary, analiza próbek i symulacje dały ciekawe wnioski. Zdaniem ekspertów głaz trafił na wyspę właśnie w wyniku powstania niezwykle silnych fal. Wywołane mogły zostać przez osuwisko związane z erupcją wulkanu. Badacze ustalili, że kamień został przeniesiony na Tongatapu przez tsunami około 7000 lat temu. Niezwykle ciężki kawał skały o wymiarach 14 × 12 × 6,7 metra ogromne fale wepchnęły ponad 200 metrów w głąb lądu, pokonując ok. 30-metrowy klif. Jaka to była siła? Modele numeryczne wykazały, że fale o wysokości około 50 metrów i trwające ok. 90 sekund były potrzebne do przemieszczenia takiego potężnego głazu.

Tonga ma długą historię tsunami wywołanych przez erupcje wulkaniczne wzdłuż podwodnego grzbietu Tofua i rowu Tonga. Oprócz wspomnianej erupcji z 2022 r. obszar ten doświadczył wielu innych katastrof. Zrozumienie przeszłych ekstremalnych zdarzeń jest kluczowe dla przygotowania na zagrożenia i oceny ryzyka. Szczególnie, że skutki erupcji sprzed kilku lat - na ten moment uznawanej za najpotężniejszą erupcję wulkaniczną XXI w. - były odczuwalne na całym świecie.

Analiza głazu Maka Lahi co prawda nie przynosi nam żadnych informacji związanych z legendami o żyjących niegdyś na ziemi gigantach czy o bóstwach, ale za to wzmacnia wiedzę naukowców o możliwej sile tsunami. Ważący prawie 1200 ton Maka Lahi został uznanyza jedną z największych znanych skał przenoszonych przez tsunami i największym na świecie znanym głazem wepchniętym przez fale na szczyt tak wysokiego klifu. Zrozumienie tego, jak może wyglądać transport skał przez fale, jest w stanie poprawić oceny zagrożeń przybrzeżnych w regionach podatnych na tsunami. Wyniki badań nad Maka Lahi opublikowane zostały na łamach "Marine Geology".