Aktualna faza Księżyca. Czy dziś jest pełnia czy nów?

Księżyc, naturalny satelita Ziemi, od zarania dziejów fascynował ludzkość. Jego cykliczne zmiany wyglądu, widoczne gołym okiem z dowolnego miejsca na Ziemi, stały się podstawą do opracowania systemów obserwacji i obliczeń astronomicznych.

Regularne zmiany, które powtarzają się w cyklu nazwanym miesiącem księżycowym, zostały sklasyfikowane jako fazy Księżyca. Każda z nich ma swoje charakterystyczne cechy i znaczenie, odgrywając kluczową rolę w zrozumieniu ruchów naszego naturalnego satelity.

Podstawowe fazy Księżyca to:

• Nów. Jest to faza, w której Księżyc staje się niewidoczny na niebie, ponieważ jego oświetlona część jest zwrócona w stronę Słońca, a nie Ziemi. Nazwa "nów" odnosi się do początku cyklu – po całkowitym zaciemnieniu pojawia się delikatny półksiężyc, symbolizujący odrodzenie. W tradycjach różnych kultur ta faza często była uznawana za czas nowych początków i refleksji.
• Pierwsza kwadra. W tym etapie widoczna staje się wschodnia połowa tarczy Księżyca. To moment, w którym Księżyc "przybiera" i stopniowo zmierza ku pełni. Określenie "kwadra" pochodzi od podziału cyklu na cztery główne fazy, a ta – jako pierwsza – zapoczątkowuje widoczny wzrost światła księżycowego. Jest to dogodny czas do obserwacji, ponieważ Księżyc pojawia się na niebie już w godzinach wieczornych.
• Pełnia. To najbardziej rozpoznawalna faza, gdy Księżyc osiąga pełne oświetlenie, przypominając na niebie jasny krąg. W kulturach ludowych pełnia była często wiązana z rytuałami i wierzeniami magicznymi, przypisującymi jej szczególne właściwości. Astronomicznie to moment, w którym Ziemia znajduje się pomiędzy Słońcem a Księżycem, co pozwala podziwiać całą jego oświetloną powierzchnię.
• Ostatnia kwadra. W tej fazie widoczna pozostaje zachodnia połowa tarczy Księżyca, a jego światło stopniowo zanika, prowadząc do nowiu. Znana również jako trzecia kwadra, zwiastuje zakończenie cyklu. W tradycjach ludowych ubywanie Księżyca symbolizowało wyciszenie i zamykanie spraw przed rozpoczęciem nowego etapu.

Sposób, w jaki postrzegamy fazy Księżyca, zależy od miejsca obserwacji na Ziemi. Na półkuli północnej Księżyc po nowiu przybiera kształt litery D, zwiastując pełnię, natomiast po pełni zmniejsza się, przypominając literę C. Na półkuli południowej sytuacja wygląda odwrotnie – wzrastający Księżyc przypomina literę C, a zmniejszający się – literę D. Ta różnica wynika z odmiennej orientacji obserwatora względem Księżyca.

Kalendarze księżycowe, takie jak muzułmański czy żydowski, znacząco różnią się od kalendarzy solarnych, takich jak obowiązujący obecnie w większości świata kalendarz gregoriański. Kalendarz lunarny opiera się na cyklach księżycowych, które trwają średnio 29,5 dnia, co daje rok składający się z 354 dni – krótszy o około 11 dni od roku słonecznego. Ta różnica powoduje przesunięcia względem pór roku, co w kalendarzach w pełni księżycowych, takich jak muzułmański, jest całkowicie akceptowane. Z kolei kalendarze lunisolarne, takie jak żydowski, wprowadzają co kilka lat dodatkowy miesiąc, aby zharmonizować długość roku księżycowego z rokiem słonecznym.

Zmieniający się wygląd Księżyca na nocnym niebie to wynik dynamicznego układu pomiędzy Ziemią, Słońcem i Księżycem. W ciągu jednego miesiąca synodycznego – trwającego średnio 29,53 dnia – wzajemne położenie tych ciał niebieskich powoduje różny stopień oświetlenia widocznej z Ziemi powierzchni Księżyca. To właśnie te zmiany determinują fazy Księżyca, od nowiu, przez pierwszą kwadrę i pełnię, po ostatnią kwadrę. Te cykliczne przemiany mają fundamentalne znaczenie nie tylko dla astronomii, ale również dla kultur i systemów kalendarzowych. Wiele tradycji, takich jak muzułmański Ramadan czy chrześcijańska Wielkanoc, wyznacza swoje święta na podstawie fazy Księżyca, co podkreśla ich trwały wpływ na życie społeczne i religijne.

Układ Ziemi, Słońca i Księżyca a poszczególne fazy:

• Nów: W tej fazie Księżyc znajduje się pomiędzy Ziemią a Słońcem, czyli w tzw. koniunkcji. Oświetlona strona Księżyca jest zwrócona ku Słońcu, dlatego z Ziemi pozostaje niewidoczny. Astronomowie często wykorzystują nów do obserwacji słabszych obiektów na niebie, gdyż brak blasku Księżyca ułatwia dostrzeganie gwiazd i galaktyk.
• Pierwsza kwadra: W trakcie tej fazy Księżyc przesuwa się na swojej orbicie, a widoczna z Ziemi wschodnia część jego tarczy staje się oświetlona. Codziennie obszar oświetlenia rośnie, co nazywamy "przybywaniem" Księżyca. Pierwsza kwadra, widoczna wieczorem, jest ulubionym etapem dla początkujących obserwatorów, gdyż cienie na granicy jasnej i ciemnej części Księżyca podkreślają szczegóły jego powierzchni.
• Pełnia: Pełnia występuje, gdy Księżyc znajduje się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, w tzw. opozycji. Cała widoczna strona Księżyca jest wówczas oświetlona, co tworzy jasny, okrągły kształt na nocnym niebie. Chociaż pełnia jest najbardziej efektowna dla obserwatora, jej intensywny blask utrudnia dostrzeganie słabszych gwiazd i innych obiektów astronomicznych.
• Ostatnia kwadra: Po pełni Księżyc zaczyna "ubywać", co oznacza, że każdego dnia coraz mniejsza część jego tarczy jest oświetlona. W ostatniej kwadrze widoczna pozostaje zachodnia połowa Księżyca, a jego blask staje się coraz słabszy. To faza końcowa, która prowadzi do ponownego rozpoczęcia cyklu w nowiu. W tej fazie Księżyc wschodzi późno w nocy i widoczny jest głównie nad ranem.

W 2025 roku na miłośników nocnego nieba czeka kilka niezwykłych zjawisk księżycowych, które warto wpisać w kalendarz. Już 13 stycznia wystąpi pełnia Księżyca, co będzie szczególnie interesujące dla osób wierzących, że fazy naturalnego satelity wpływają na nasze życie. W sierpniu natomiast wydarzy się rzadkie zjawisko dwóch pierwszych kwadr w jednym miesiącu. Co więcej, 14 marca i 7 września będziemy świadkami zaćmień Księżyca, z których wrześniowe – całkowite – zapowiada się jako wyjątkowo spektakularne widowisko. Rok zakończą efektowne superpełnie, 5 listopada i 5 grudnia, gdy Księżyc w perygeum będzie wydawał się większy i jaśniejszy niż zwykle.

• Pierwsza kwadra: wtorek, 7 stycznia, godz. 00:57
• Pełnia Księżyca: poniedziałek, 13 stycznia, godz. 23:27
• Ostatnia kwadra: wtorek, 21 stycznia, godz. 21:32
• Nów: środa, 29 stycznia, godz. 13:37

Warto zauważyć, że w styczniu 2025 roku pełnia Księżyca przypada na 13. dzień miesiąca, co może być interesujące dla osób śledzących wpływ faz Księżyca na różne aspekty życia.

• Pierwsza kwadra: środa, 5 lutego, godz. 09:02
• Pełnia Księżyca: środa, 12 lutego, godz. 14:53
• Ostatnia kwadra: czwartek, 20 lutego, godz. 18:33
• Nów: piątek, 28 lutego, godz. 01:45

• Pierwsza kwadra: czwartek, 6 marca, godz. 17:32
• Pełnia: piątek, 14 marca, godz. 07:55
• Ostatnia kwadra: sobota, 22 marca, godz. 12:30
• Nów: sobota, 29 marca, godz. 11:58

• Pierwsza kwadra: sobota, 5 kwietnia, godz. 04:16
• Pełnia: niedziela, 13 kwietnia, godz. 02:23
• Ostatnia kwadra: poniedziałek, 21 kwietnia, godz. 03:37
• Nów: niedziela, 27 kwietnia, godz. 21:33

• Pierwsza kwadra: niedziela, 4 maja, godz. 15:52
• Pełnia: poniedziałek, 12 maja, godz. 18:56
• Ostatnia kwadra: wtorek, 20 maja, godz. 13:59
• Nów: wtorek, 27 maja, godz. 05:02

• Pierwsza kwadra: wtorek, 3 czerwca, godz. 05:41
• Pełnia: środa, 11 czerwca, godz. 09:46
• Ostatnia kwadra: środa, 18 czerwca, godz. 21:20
• Nów: środa, 25 czerwca, godz. 12:33

• Pierwsza kwadra: środa, 2 lipca, godz. 21:30
• Pełnia: czwartek, 10 lipca, godz. 22:38
• Ostatnia kwadra: piątek, 18 lipca, godz. 02:39
• Nów: czwartek, 24 lipca, godz. 21:12

• Pierwsza kwadra: piątek, 1 sierpnia, godz. 14:41
• Pełnia: sobota, 9 sierpnia, godz. 09:55
• Ostatnia kwadra: sobota, 16 sierpnia, godz. 07:12
• Nów: sobota, 23 sierpnia, godz. 08:06
• Pierwsza kwadra: niedziela, 31 sierpnia, godz. 08:25

Warto zauważyć, że w sierpniu 2025 roku wystąpią dwie pierwsze kwadry Księżyca: 1 i 31 sierpnia. Takie zjawisko, gdy w jednym miesiącu pojawiają się dwie te same fazy Księżyca, jest stosunkowo rzadkie i może być interesujące dla osób śledzących cykle naszego satelity.

• Pełnia: niedziela, 7 września, godz. 20:10
• Ostatnia kwadra: niedziela, 14 września, godz. 12:35
• Nów: niedziela, 21 września, godz. 21:54
• Pierwsza kwadra: wtorek, 30 września, godz. 01:54

• Pełnia: wtorek, 7 października, godz. 05:47
• Ostatnia kwadra: poniedziałek, 13 października, godz. 20:13
• Nów: wtorek, 21 października, godz. 14:25
• Pierwsza kwadra: środa, 29 października, godz. 17:21

• Pełnia: środa, 5 listopada, godz. 14:20
• Ostatnia kwadra: środa, 12 listopada, godz. 06:29
• Nów: czwartek, 20 listopada, godz. 07:48
• Pierwsza kwadra: piątek, 28 listopada, godz. 07:59

• Pełnia: piątek, 5 grudnia, godz. 00:15
• Ostatnia kwadra: czwartek, 11 grudnia, godz. 21:52
• Nów: sobota, 20 grudnia, godz. 02:44
• Pierwsza kwadra: sobota, 27 grudnia, godz. 20:10

W 2025 roku przewidziano dwa zaćmienia Księżyca: całkowite i półcieniowe, które będą doskonałą okazją do obserwacji dla miłośników astronomii. Całkowite zaćmienie nastąpi 14 marca i będzie najlepiej widoczne nad Ameryką Północną, szczególnie w Meksyku. W Europie, w tym w Polsce, widoczna będzie jedynie jego faza półcieniowa, co oznacza tylko subtelne przyciemnienie tarczy. Zaćmienie całkowite ma miejsce, gdy Księżyc w pełni wchodzi w cień Ziemi, a jego tarcza przyjmuje charakterystyczną czerwonawą barwę, znaną jako "krwawy Księżyc". Efekt ten jest wynikiem rozpraszania światła słonecznego w atmosferze Ziemi, która przepuszcza tylko czerwone pasma widma.

Drugie zaćmienie, półcieniowe, odbędzie się w nocy z 7 na 8 września. Podczas tego zjawiska Księżyc przejdzie przez półcień Ziemi, co spowoduje delikatne osłabienie jego blasku. Zjawisko to będzie widoczne z Europy, w tym z Polski, oferując widoczne zmiany w jasności tarczy Księżyca. W przeciwieństwie do zaćmienia całkowitego, w którym Księżyc jest całkowicie zacieniony, zaćmienie półcieniowe charakteryzuje się jedynie częściowym blokowaniem światła słonecznego, co czyni je mniej spektakularnym, ale wciąż wartym uwagi dla obserwatorów.