Najmniejszy kontynent świata znów zaskoczył geologów. Co odkryli?
Ziemia ma ukryte kontynenty, które znajdują się w dużej mierze zatopione pod wodą albo nawet znajdujące się w głębokich warstwach wewnętrznych planety. Jeden z nich został uznany w 2017 roku, choć nie przez wszystkich. Podział na kontynenty jest bowiem umowny. Jednak to z innego względu jest to najmłodszy kontynent świata. Jest także najmniejszy i najbardziej zatopiony. Nazywa się Zelandia.
Spis treści:
Ile jest kontynentów na świecie? Więcej, niż do tej pory sądzono
Ile jest kontynentów na świecie? Według najczęściej stosowanego podziału wyróżniało się siedem kontynentów: Afrykę, Azję, Amerykę Północną, Amerykę Południową, Antarktydę, Australię i Europę. Faktycznie jednak uznaje się już, że istnieje osiem kontynentów. Który jest najmłodszy?
Kontynenty to duże obszary lądu, otoczone ze wszystkich stron wodą, choć w przypadku Europy i Azji ta definicja nie do końca się sprawdza. Tworzą one bowiem Eurazję (w geologicznym sensie stanowiącą jeden kontynent), a ustalenie dzielącej ją wewnętrznej granicy stanowi duży problem. To, czy coś jest nazywane kontynentem, jest kwestią umowną.
Geologia z kolei definiuje kontynent jako jedną z głównych mas lądowych i obejmuje tym terminem zarówno suchy ląd, jak i szelf kontynentalny - obszary kontynentu zalane płytkim morzem. W dużej mierze to ostatnie zjawisko obejmuje właśnie Zelandię (Te Riu-a-Māui), najmniejszy kontynent świata, w ok. 95% zatopiony pod wodą.
Naukowcy odkryli ósmy kontynent. Gdzie leży Zelandia?
Zelandia to ósmy kontynent świata (albo siódmy, jeśli traktować Europę i Azję jako jeden kontynent), który niemal w całości jest zanurzony pod oceanem. Mieści się on w Oceanii, na wschód od Australii i na północ od Nowej Zelandii. Jako że definicje są umowne, Zelandia bywa też określana jako mikrokontynent, zatopiony kontynent albo fragment kontynentalny. Z racji tego, że przez miliony lat pozostawał on w 94-95% zatopiony pod wodą, nie był uznawany za kontynent aż do 2017 roku, kiedy taki postulat zgłosili naukowcy. Do tej pory jednak świadomość istnienia ósmego kontynentu nie jest powszechna.
Starania naukowców, by świat uznał Zelandię za kontynent, nabrały pędu w 2014 roku wraz z wydaniem książki Zealandia: Our continent revealed przez Nicka Mortimera i Hamisha Campbella, którzy na poparcie swojego postulatu przedstawili dowody geologiczne i ekologiczne. W 2017 roku grupa 11 geologów z Australii, Nowej Zelandii i Nowej Kaledonii uznała, że Zelandia faktycznie spełnia kryteria i można ją uznać za zatopiony kontynent. Tym samym w środowisku naukowym Zelandia awansowała z pozycji mikrokontynentu.
Podział na kontynenty jest jeszcze bardziej umowny niż podział administracyjny. Ma on znaczenie głównie dla naukowców, a pod względem politycznym liczą się granice państw i terytoriów. Zelandia jako kontynent oprócz swojej zatopionej części obejmuje państwa: Nową Zelandię, Nową Kaledonię, a także znajdujące się w pobliżu mniejsze wyspy, w tym Lord Howe i Norfolk należące do Australii.
Najmniejszy kontynent świata jest niemal w całości zatopiony
Jako że niemal cała powierzchnia Zelandii jest pod wodą, nawet naukowcy nie znali jej prawdziwego rozmiaru. A jest on znaczny i wynosi 4,9 mln km2, jak wykazało badanie z 2023 roku. Choć to najmniejszy kontynent na świecie, to jednocześnie jest większy niż jakikolwiek uznawany mikrokontynent (6-krotnie większy od Madagaskaru) lub fragment skorupy kontynentalnej. Hipoteza, że faktycznie znajduje się tam ukryty kontynent, pojawiła się 150 lat temu, ale wtedy nie sposób było jej zweryfikować.
Badania tektoniki i geologii Zelandii, opublikowane w czerwcu 2025, dowodzą, że ok. 60-80 mln lat temu zaczęła się ona wyodrębniać od superkontynentu Gondwana, a ok. 55 mln lat temu stała się samodzielnym kontynentem - najmłodszym, jaki znamy, a zarazem najpóźniej odkrytym i uznanym.
Drugim najpóźniej odkrytym (przez zachodnią cywilizację) kontynentem jest Antarktyda, dostrzeżona po raz pierwszy w 1820 roku przez rosyjską ekspedycję dowodzoną przez Fabiana Bellingshausena. W przeciwieństwie jednak do niej znajdujące się w Zelandii części lądu nad powierzchnią oceanu były zamieszkane przez ludzi już ok. 1200-1300 roku n.e., gdy do Nowej Zelandii przybyli pierwsi osadnicy z Polinezji - Maorysi. Co jednak ciekawe, polinezyjscy odkrywcy mogli dopływać do Antarktydy już nawet w VII wieku. Podania mówią o legendarnym nawigatorze Hui Te Rangiora, który miał tam dotrzeć na długo przed Europejczykami.
Zobacz również:
Źródło: Mortimer, N. (2025). Tectonics, geology and origins of Te Riu-a-Māui / Zealandia. New Zealand Journal of Geology and Geophysics, 1-37. https://doi.org/10.1080/00288306.2025.2500394
