Teleskop Webba, misja Artemis. 2022 rok to ważne wydarzenia w świecie nauki
Rok 2022 obfitował w ważne wydarzenia w świecie nauki. Nowe zdjęcia teleskopu Jamesa Webba, wybór Polaka jako rezerwowego astronauty, udana misja Artemis czy przełom w pozyskaniu energii z fuzji jądrowej to tylko wybrane przykłady. Cieszymy się, że te wydarzenia mogliście przeżyć razem z serwisem Geekweek. Przypomnijmy sobie wspólnie kilka najważniejszych wydarzeń z nauki polskiej i światowej. Przy wydarzeniach możesz przejść do wybranego tekstu przygotowanego przez nas i dokładniej je prześledzić.
Końcówka roku to czas podsumowań. Zobaczmy więc, co ważnego działo się w świecie nauki w 2022 r. Poniżej przedstawiamy wybrane wydarzenia.
Styczeń
11 stycznia - Chirurdzy z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Maryland w Stanach Zjednoczonych przeszczepili serce człowiekowi z genetycznie modyfikowanej świni. To pierwsza taka operacja na świecie.
19 stycznia - NASA poinformowała o odkryciu przez marsjański łazik Curiosity specyficznej mieszanki izotopów węgla. Na Ziemi związane są one z procesami biologicznymi
Luty
2 lutego - Badania potwierdziły istnienie planetoidy 2020 XL5, która jest ziemskim trojańczykiem, czyli planetoidą towarzyszącą Ziemi. Szacunki mówią, że pozostanie ona na stabilnej orbicie przez kolejne 4 tysiące lat. W badaniach uczestniczyli naukowcy w Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
7 lutego - poinformowaliśmy Was wówczas, że Naukowcy z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego udowodnili, że zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta może zmniejszać ryzyko zachorowania na COVID-19 u zdrowych ludzi. Warunek? Aktywność fizyczna i prawidłowa waga.
9 lutego - W tokamaku JET, największym obiekcie syntezy jądrowej znajdującym w Wielkiej Brytanii naukowcy stworzyli stabilną plazmę, uzyskując 59 megadżuli energii. W badaniach uczestniczyli naukowcy z konsorcjum EUROfusion, do którego należą również Polacy.
16 lutego - Dzięki przeszczepowi krwi pępowinowej udało się uwolnić Amerykankę od wirusa HIV. To trzeci przypadek, dwóch poprzednich pacjentów wyleczono dzięki przeszczepowi komórek szpiku.
Marzec
8 marca - Zmarł pierwszy człowiek, któremu dwa miesiące wcześniej przeszczepiono serce genetycznie modyfikowanej świni. David Brennett miał 57 lat.
9 marca - Zidentyfikowano 25 regionów DNA związanych z ciężkim przebiegiem COVD-19. 16 z nich wcześniej było nieznanych
9 marca - Odnaleziono jeden z największych wraków statków. Chodzi o statek kapitana sir Ernesta Shackletona, Endurance. Odnaleziony został po ponad 100 latach od jego zatonięcia.
11 marca - Pierwsza Polka uzyskała Nagrodę im. Lodewijka Woltjera za wyróżniające się badania kosmosu. Prof. Bożena Czerny to polska astronom z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN. Nagrodę od 2010 roku przyznaje Europejskie Towarzystwo Astronomiczne (EAS).
24 marca - prof. Dennis Parnell Sullivan z City University of New York Graduate Center i Stony Brook University otrzymał nagrodę Abela. To matematyczny odpowiednik Nobla (przypomnijmy, że wśród tych najbardziej prestiżowych wyróżnień nie ma nagrody za odkrycia matematyczne)
Kwiecień
7 kwietnia - Astronomowie opublikowali najdokładniejszą mapę wszechświata, dzięki czemu udało się zbadać setki tysięcy galaktyk aż do krańca wszechświata. W międzynarodowym składzie naukowców byli również Polacy.
19 kwietnia - Marsjański dron Ingenuity wzbił się w powietrze w atmosferze innej planety, wykonując kontrolowany i napędzany lot, poinformowała NASA.
Maj
15 maja - Pierwszy kraj poza Stanami Zjednoczonymi umieszcza swoją sondę na powierzchni Marsa. Chińska sonda Tianwen-1 z łazikiem Zhurong pomyślnie wylądowała na Marsie.
Czerwiec
2 czerwca - Pierwsza na świecie operacja wszczepienia zniszczonej wcześniej wątroby, które specjalne urządzenie zregenerowało poza organizmem. To również pierwszy udany przypadek przechowania wątroby poza organizmem przez trzy dni.
10 czerwca - Ogłoszenie pierwszej detekcji swobodnej czarnej dziury w Drodze Mlecznej. Odkrycia dokonały dwa międzynarodowe zespoły z udziałem astronomów w Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego
13 czerwca - Czasopismo "Cell System" opublikowało badania identyfikujące ponad 1000 genów związanych z ciężkim przebiegiem COVID-19
Lipiec
8 lipca - Polski fizyk, dziennikarz naukowy i popularyzator nauki dr Tomasz Rożek został członkiem grupy doradczej Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). Jego zadaniem będzie praca nad określeniem kierunku rozwoju technologii kosmicznych w Europie.
12 lipca - Pierwsze zdjęcie z Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba zaprezentował podczas specjalnej konferencji NASA, prezydent USA Joe Biden. - To najgłębsze i najbardziej szczegółowe zdjęcie Wszechświata, które do tej pory wykonano (...) Pokazuje światło galaktyk, któremu dotarcie do nas zajęło wiele miliardów lat - poinformowało NASA. Po kilkunastu godzinach zaprezentowano kolejne zdjęcia i dane z teleskopu.
13 lipca - Europejska Agencja Kosmiczna podejmuje decyzję o zakończeniu współpracy w rosyjską agencją kosmiczną Roskosmos. Celem współpracy było zbadanie Marsa w ramach misji ExoMars-2022. Rosja stwarza problemy w kosmosie w ramach odwetu.
Sierpień
3 sierpnia - AlphaFold, algorytm uczenia maszynowego, rozszyfrował budowę niemal wszystkich białek, które znajdują się w organizmach na Ziemi w zaledwie półtora roku. To największy przełom po odczytaniu ludzkiego genomu, twierdzą naukowcy.
4 sierpnia - Naukowcy Uniwersytetu Yale zaprezentowali nowy system, który jest w stanie przywrócić kluczowe funkcje komórkowe u świń godzinę po ich śmierci i odwrócić część uszkodzeń tkanek wywołanych brakiem tlenu, co otwiera zupełnie nowe możliwości transplantologii i terapii zawałów serca.
10 sierpnia - odkryto ślady po działalności myśliwych sprzed kilkunastu tysięcy lat. Wyspecjalizowali się w polowaniach na koziorożce alpejskie. Jest to jedyne dotychczas odkryte miejsce w Tatrach ze śladami człowieka paleolitycznego. Odkrycia dokonała polsko-słowacka ekspedycja w Jaskini nad Huczawą (Hučivá diera).
Wrzesień
27 września - W ramach misji DART sonda NASA zderzyła się z planetoidą Dimorphos. Celem eksperymentu było sprawdzenie, czy jest możliwa zmiana trajektorii obiektu, który mógłby potencjalnie zagrozić Ziemi. Sonda ta miała wielkość samochodu osobowego i uderzyła w obiekt o średnicy 160 m, około 11 mln kilometrów od Ziemi.
Październik
3 października - Svante Pääbo otrzymuje nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny za swoje odkrycia dotyczące genomów wymarłych homininów i ewolucji człowieka.
4 października - Amerykanin John F. Clauder, Austriak Anton Zeilinger i Francuz Alan Aspect zostali uhonorowani nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki. Zajmowali się eksperymentami ze splątanymi fotonami, ustalaniem naruszania nierówności Bella i pionierską informatyką kwantową. Opracowanie narzędzi eksperymentalnych przez laureatów fizyki z 2022 r. położyło podwaliny pod nową erę technologii kwantowej. Możliwość manipulowania i zarządzania stanami kwantowymi i wszystkimi ich warstwami właściwości daje nam dostęp do nowych narzędzi.
5 października - Królewska Szwedzka Akademia Nauk w Sztokholmie postanowiła nagrodzić trzy osoby nagrodą Nobla z chemii. Carolyn R. Bertozzi z Uniwersytetu Stanforda, Morten Meldal z Uniwersytetu Kopenhaskiego i K. Barry Sharpless z instytutu badawczego Scripps Reaserch otrzymali to wyróżnienie ex aequo, za rozwój chemii "click" (ang. click chemistry) i chemii bioortogonalnej.
12 października - Analiza danych z uderzenia w planetoidę Dimorphos w ramach misji DART okazało się skuteczne. Trajektoria obiektu została zmieniona.
20 października - Zidentyfikowano pierwszą rodzinę neandertalczyków zamieszkujących Syberię. W ramach nowego badania naukowcy po raz pierwszy przeanalizowali DNA z kości i zębów wielu neandertalczyków żyjących mniej więcej w tym samym czasie w górach Ałtaj.
Listopad
3 listopada - Profesorowie Marcin Nowotny, Bartosz Grzybowski i Adam Łajtar zostali uhonorowani Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. To najważniejsza polska nagroda nazywana czasem "polskim Noblem".
14 listopada - Astronomowie zidentyfikowali supernową sprzed 11 mld lat w trakcie eksplozji. Dzięki soczewkowaniu grawitacyjnemu mogli zobaczyć ją w trzech stadiach jej rozwoju.
15 listopada - Naukowcy z międzynarodowego zespołu reprezentującego czołowe izraelskie uniwersytety dokonali przełomowego odkrycia - na stanowisku archeologicznym Geszer Benot Ja’akow znaleźli najwcześniejsze dowody kontrolowanego użycia ognia do gotowania, a co za tym idzie najstarszy znany gotowany posiłek w historii ludzkości. Najstarsze szczątki znalezione ryby są datowane na około 780 000 lat.
16 listopada - Po ocenie zniszczeń wyrządzonych przez huragan amerykańska agencja kosmiczna zapewniła, że nie jest konieczne długie odkładanie startu Artemis 1, w związku z czym rakieta SLS zaczęła odliczanie do lotu... i poleciała! To ważny krok, który ma zapewnić powrót człowieka na Księżyc.
23 listopada - Europejska Agencja Kosmiczna wybrała nową klasę astronautów i astronautek. Wszyscy będą odbywali loty w kosmos, spędzą lata na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej i Księżycowego Portu Kosmicznego, a nawet pojawią się na powierzchni Księżyca. Do grupy rezerwowych astronautów wybrano Polaka, dra Sławosza Uznańskiego, fizyka i elektronika na co dzień pracującego w CERN przy Wielkim Zderzaczu Hadronów.
Grudzień
8 grudnia - Naukowcy po raz pierwszy zidentyfikowali tak stare DNA. Mikroskopijne fragmenty znalezione w osadzie z epoki lodowcowej w północnej Grenlandii liczą 2 mln lat, czyli biją poprzedniego rekordzistę o cały milion.
11 grudnia - kapsuła Orion z manekinami na pokładzie wylądowała na Oceanie Spokojnym. Tym samym z sukcesem zakończyła się bezzałogowa misja Artemis - pierwszy krok w powrocie człowieka na Księżyc
13 grudnia - zmarł pierwszy i dotychczas jedyny polski astronauta - Mirosław Hermaszewski. Lot odbył w 1978 roku na pokładzie radzieckiego statku Sojuz.
13 grudnia - Amerykanie ogłosili zysk energetyczny z fuzji jądrowej. Naukowcom po raz pierwszy udało się wyprodukować więcej energii w reakcji syntezy jądrowej niż zostało zużyte podczas tego procesu.
